Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 18 Sayfa Aralığı: 111 - 138 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.16947/fsmia.1050272 İndeks Tarihi: 29-07-2022

18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış

Öz:
Çarlık idaresi döneminde 1742-1917 yılları arasındaki dönemde Kazak bozkırında meydana gelen dönüşüm, Kazak tarihinin en önemli dönemlerinden birisidir fakat bu sürecin doğası ve önemi hakkında Kazak entellektülelleri arasında derin düşünce farklılıkları vardır. Pek çok çalışmada bu süreç Kazakların Tatarlar tarafından “İslamileştirilmesi” olarak tanımlanır. Tatarların önderliğini yaptığı bu uyanış hareketini yerel bir milli kimlik oluşturulmasına ek olarak İslami bir kimlik oluşturulmasını da içermektedir. Kazak bozkırında yaşanan bu süreçler Volga-Ural bölgesi ve Rusya genelinde Müslümanlar arasında yaşanan kültürel canlanma süreçleri ile paralellik göstermektedir. Kazak İslami dönüşümünün kökleri 18. yüzyılda atılmıştır, ama 19. yüzyılın ikinci yarısında belirginleşmeye, hissedilmeye başlamış, 20. yüzyılda da asıl çıkışını yapmıştır.
Anahtar Kelime: Kurban Ali Halidi Ahund Orenburg İşan

The Religious Awakening in Kazakh Steppe Between 18th-20th Centuries

Öz:
The cultural and religious awakening that occurred in the Kazakh steppe between the years of 1742 and 1917 was one of the most important periods in Kazakh history, but there are profound differences among Kazakh intellectuals about the nature and significance of that reform process. In some studies, this process is defined as the “Islamization” of Kazakhs by Tatars. This movement led by the Tatars, includes the creation of an Islamic identity but also creation of a national identity. The origins of the Kazakh Islamic awakening were constructed in the 18th century, but it began to grew in the second half of the 19th century and made its major breakthrough in the 20th century.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abaşin, S. N. - Arapov, D. Y. - Bekmahanova, N. Y., Tsentralnaya Aziya v Sostave Rossiyskoy İmperii [Rus İmparatorluğu Terkibinde Merkezi Asya], Moskova, Novoye Literaturnoye Obozreniye, 2008.
  • Apollova, N. G., Ekomiçeskiye i Politiçeskiye Svyazi Kazahstana s Rossiey v XVIII-nachale XIX v., Moskova, 1960.
  • Azamatov, Danil D., “The Muftis of the Orenburg Spiritual Assembly in the 18th and 19th Centuries: The Struggle for Power in Russia’s Muslim Institution”, Muslim Culture in Russia and Central Asia from 18.th to Early 20.th Century, yay. haz. Michael Kemper - Anke von Kuegelgen - Allen J. Frank, cilt 2, Berlin, Klaus Schwarz Verlag, 1998.
  • Bacon, Elizabeth, Central Asia Under Russian Rule, Ithaca, New York, Cornell University Press, 1966.
  • Campbell, Elena, “The Muslim Question in Late Imperial Russia”, Russian Empire, Space, People, Power, 1700-1930, yay. haz. Jane Burbank - Mark Von Hagen - Anatolyi Remnev, Bloomington, Indianapolis, Indiana University Press, 2007.
  • Campbell, Ian Wylie, “Knowledge and Power on the Kazakh Steppe, 1845-1917”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), University of Michigan, Ann Arbor, 2011.
  • Çınar, Ali Abbas, “Orta Asya Türk Kültüründe Îşânlık Geleneği”, Bilig, sayı 1, 1996.
  • De Weese, Devin, “The Politics of Sacred Lineages in 19th-Century Central Asia: Descent Groups linked to Khwaja Ahmad Yasavi in Shrine Documents and Genealogical Charters”, International Journal of Middle East Studies, cilt 31, sayı 4. __________, Islamization and the Native Religion in the Golden Horde: Baba Tükles and the Conversion to Islam in the Historical and Epic Tradition, University Park, Pennsylvania, Penn State University Press, 1994.
  • Elevkenov, Şeriazdan - Şalginbayeva, Cumakız, Kazak Kitabınıng Tarihi, Almatı, 2000.
  • Frank, Allen J., “Tatarskie Mully Sredi Kazakhov i Kirgizov v XVIII-XIX Vekakh”, Kul’tura, Iskusstvo Tatarskogo Naroda: Istoki, Traditsii, Vzaimosviazi, Kazan, 1993.
  • __________, “The Qazaqs and Russia”, The Cambridge History of Inner Asia: The Chinggisid Age, Nicola di Cosmo, (içinde), yay. haz. Allen J. Frank - Peter B. Golden, Cambridge, Cambridge University Press, 2009.
  • __________, “Varieties of Islamization in Inner Asia: The Case of the Baraba Tatars 1740-1917”, Cahiers du Monde Russe, cilt 41, sayı 2-3, 2000.
  • __________, Islamic Histiography and Bulgar Identity Among the Tatars and Bashkirs of Russia, Leiden, Brill, 1998.
  • __________, Muslim Religious Institutions in Imperial Russia: The Islamic World of Novouzensk District and Kazakh Inner Horde, Leiden, Brill, 2001.
  • Frank, Allen J. - Osmanov, Mir Kasım, “Introduction”, Qurban-Ali Khalidi, An Islamic Biographical Dictionery of the Eastern Qazaq Steppe (1770-1912), (içinde), yay. haz. Allen J. Frank - Mir Kasım Usmanov, Leiden, Brill, 2005.
  • __________, Materials for the Islamic History of Semipalatinsk: Two Manuscripts by Ahmed Wali al-Qazani and Qurban Ali Khalidi, ANOR 12, Berlin, Klaus Schwarz Verlag, 2001.
  • Halidi, Kurban Ali, Tevarih-i Hamse-i Şarki, Kazan, 1910. Kara, Gülnar, “19. Yüzyılda Çarlık Rusyası’nın Kazak Cüzlerinde Gerçekleştirdiği İdari Reformlar ve Neticeleri”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi,cilt 36, sayı 6, Temmuz 2021.
  • Karpat, Kemal H., “The Roots of Kazakh Nationalism: Ethnicity, Islam or Land?”, In a Collapsing Empire: Underdevelopment, Ethnic Conflicts and Nationalisms in the Soviet Union, (içinde), yay. haz. Marco Buttino, Milan, Feltrinelli, 1993.
  • Kemper, Michael, Sufis und Gelehtre in Tatarien und Baschkirien, 1789-1889: Der İslamische Diskurs Unter Russischer Herrschaft, Berlin, Klaus Schwarz Verlag, 1998.
  • Light, Nathan, “Muslim Histories of China: Historiography across Boundaries in Central Eurasia”, Frontiers and Boundaries: Encounters on China’s Margins, (içinde), yay. haz. Zsombor Rajkai - Ildikó Bellér - Hann, Wiesbaden, Harrassowitz Verlag, 2012.
  • Martin, Virginia, “Kazakh Chinggisids, Land and Political Power in the Nineteenth Century: a Case Study of Syrymbet”, Central Asian Survey, cilt 29, sayı 1, 2010.
  • __________, Law and Custom on the Steppe: The Kazakhs of the Middle Horde and Russian Colonialism in the Nineteenth Century, Londra, Routledge, 2001.
  • Mercani, Şehabeddin, Mustafad El Ekber fi Ahvali Kaan ve Bulgar, Kazan, 1900.
  • Mukamethanuli, Nebizhan, Kıtaydaki Kazaktardıng Koghamgig Tarihi (1860-1920 zhzh.), Almatı, 2000.
  • Mustafina, R. M., Predstavleniia, Kul’ty i Obriady u Kazakhov, Almatı, 1992.
  • Müminov, Aşırbek Kurbanoğlu, “Die Qozhas-Arabischen Genealogien in Kasachstan”, Muslim Culture in Russia and Central Asia from 18.th to Early 20.th Century, International and Inter Ethnic Relations, (içinde), yay. haz. Michael Kemper - Anke von Kuegelgen - Dmitriy Yermakov, cilt 2, Berlin, Klaus Schwarz Verlag, 1998.
  • __________, “The Veneration of Holy Sites of Mid-Syrderya Valley: Continuity and Transformation”, Muslim Culture in Russia and Central Asia from 18.th to Early 20.th Century, (içinde), yay. haz. Michael Kemper - Anke von Kuegelgen - Dmitriy Yermakov, cilt 1, Berlin, Klaus Schwarz Verlag, 1996.
  • Nurtazina, N. D., İslam v İstorii Srednevekovogo Kazakhstana, Almatı, 2000.
  • Olcott, Martha Brill, The Kazakhs, Stanford, California, Hoover Institution Press Publication, 1987.
  • Pianciola, Niccolo - Sartori, Paolo, “Introduction: Towards a Connected History of the Qazaq Steppe”, Islam, Society ans States Across the Qazaq Steppe (18th-Early 20th Centuries), (içinde), yay. haz. Niccolo Pianciola - Paolo Sartori, Viyana, Österriche Akademie der Wissenschaften, 2013.
  • Rashid, Ahmed, Jihad: The Rise of Militant Islam in Central Asia, New Haven, Yale University Press, 2002.
  • Ro’i, Yaacov, Islam in the Soviet Union: From the Second World War to Gorbachev, Londra, Hurst & Company, 2000. Roy, Olivier, The New Central Asia: The Creation of Nations, New York, New York University Press, 2000.
  • Sazanov, A. A., Pod Stiagom Rossii: Sbornik Arkhivskikh Dokumentov, Moskova, 1992.
  • Sneath, David, The Headless State: Aristocratic Orders, Kinship Society, and Misrepresentations of Nomadic Inner Asia, New York, Columbia University Press, 2007.
  • Steinwedel, Charles Robert, “Invisible Threads of Empire: State, Relgion and Ethnicity in Tsarist Bashkiria, 1773-1917”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Columbia University, New York, 1999.
  • Suhanberdiyeva, U. - Seyfulina, S. D., Kazak Kitabınıng Şeçiresi 1807-1917, Almatı, 1996.
  • Sultangalieva, Gulmira, “Tatarskaia Diaspora v Konfesional’nykh Sviaziakh Kazakhskoi Steppe”, Vestnik Evrazii-Acta Eurasica, cilt 4, sayı 11, 2000.
  • __________, “The Russian Empire and the Intermediary Role of Tatars in Kazakhstan; The Politics of Cooperation and Rejection”, Asiatic Russia, Imperial Power in Regional and International Contexts, (içinde), yay. haz. Tomohiko Uyama, Londra, Routledge, 2012.
  • Umutbayev, Muhammed Salih, Yadigâr, Kazan, 1897.
  • Yemelianova, Galina M., Russia and Islam: A Historical Survey, New York, Palgrave Macmillan, 2002.
  • Yılmaz, Yusuf İslam, “Don Kazakları’nın Osmanlı Topraklarına Göçü ve İgnat Nekrasov’un Vasiyeti”, Kadim, sayı 1, 2021.
  • Zimanov, S. - Öserov, N., Qazaq Âdet-Ghurup Zhangdarina Shariatting Aseri, Almatı, 1998.
APA Kıllıoğlu M (2021). 18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış. , 111 - 138. 10.16947/fsmia.1050272
Chicago Kıllıoğlu Mehmet Erkan 18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış. (2021): 111 - 138. 10.16947/fsmia.1050272
MLA Kıllıoğlu Mehmet Erkan 18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış. , 2021, ss.111 - 138. 10.16947/fsmia.1050272
AMA Kıllıoğlu M 18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış. . 2021; 111 - 138. 10.16947/fsmia.1050272
Vancouver Kıllıoğlu M 18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış. . 2021; 111 - 138. 10.16947/fsmia.1050272
IEEE Kıllıoğlu M "18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış." , ss.111 - 138, 2021. 10.16947/fsmia.1050272
ISNAD Kıllıoğlu, Mehmet Erkan. "18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış". (2021), 111-138. https://doi.org/10.16947/fsmia.1050272
APA Kıllıoğlu M (2021). 18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi, 0(18), 111 - 138. 10.16947/fsmia.1050272
Chicago Kıllıoğlu Mehmet Erkan 18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi 0, no.18 (2021): 111 - 138. 10.16947/fsmia.1050272
MLA Kıllıoğlu Mehmet Erkan 18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi, vol.0, no.18, 2021, ss.111 - 138. 10.16947/fsmia.1050272
AMA Kıllıoğlu M 18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi. 2021; 0(18): 111 - 138. 10.16947/fsmia.1050272
Vancouver Kıllıoğlu M 18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi. 2021; 0(18): 111 - 138. 10.16947/fsmia.1050272
IEEE Kıllıoğlu M "18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış." FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi, 0, ss.111 - 138, 2021. 10.16947/fsmia.1050272
ISNAD Kıllıoğlu, Mehmet Erkan. "18.-20. Yüzyıllar Arasında Kazak Bozkırında Dini Uyanış". FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi 18 (2021), 111-138. https://doi.org/10.16947/fsmia.1050272