İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri

Çetinkaya, Ahmet; KILIÇ, RECEP

İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri

Ahmet ÇETİNKAYA, (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, İslam Hukuku Ana Bilim Dalı, Eskişehir, Türkiye)

Recep KILIÇ (İstanbul Sultanbeyli Mareşal Fevzi Çakmak Ortaokulu, İstanbul, Türkiye)

İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi

56 3

Yıl: 2022 Cilt: 8 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 423 - 449 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri

Öz:

Hanbelî mezhebine mensup Kudâme ailesinin bir ferdi olan İbn Kudâme, güçlü münazara kabiliyeti ve çeşitli ilim dallarındaki yetkinliğinin yanı sıra özellikle fıkıh ve kelâm alanlarında şöhret bulmuştur. Eserleri içerisinde onu en çok tanıtan, Hırakî’nin el-Muhtasar’ına, fıkıh ilminde ilerlemiş olanlar için yazdığı el-Muğnî adlı şerhtir. Hırakî’nin el-Muhtasar’ına yapılan şerhlerle mukayese edildiğinde geniş muhtevası, mezhep içi ve mezhep dışı görüşlere yer vermesi ve bu görüşleri delilleriyle ele almasıyla dikkat çeken bu eser, aynı zamanda kendisinden sonraki eserlere etkisi bakımından da ön plana çıkmaktadır. İbn Kudâme, bu eserinde mezhep imamına nispet edilen görüşleri ele alıp incelediği gibi kendinden önceki Hanbelî âlimlerinin görüşlerini de değerlendirerek tercihlerde bulunmuştur. Bu çalışmada, hacimli olan bu eserin “kitabu’n-nikâh” bölümünü ele alarak İbn Kudâme’nin mezhepteki yerini ve mezhebe katkılarını tespit etmeye çalıştık. Amacımız, ilgili bölüm özelinde İbn Kudâme’nin bu eserini kendisinden önceki ve sonraki benzer eserlerle mukayese ederek ibare, tercih, tahlil ve değerlendirme bakımından ne tür benzer ve farklı yönlerin olduğunu tespit etmek, bu tespitler çerçevesinde de İbn Kudâme’nin mezhep müktesebatına katkısını ortaya koymaktır.

Anahtar Kelime: el-Muğni Fıkıh İbn Kudâme Tercih Nikah

The Place of Ibn Qudama in the Hanbali Sect and His Work entitled al-Mughni

Öz:

Ibn Qudama, a member of the Qudame family belonging to the Hanbali school, became more famous, especially in the fields of fiqh and kalam, in addition to his strong debating ability and competence in various branches of science. Among his works, the one that introduced him the most is the commentary named al-Mughni, which he wrote for Hıraki’s Muhtasar for those who have advanced in the science of fiqh. When compared to the commentaries on Hıraqi's alMuhtasar, this work, which draws attention with its wide content, including Hanbalî views and other views, and handling these views with evidence, also comes to the fore in terms of its impact on the works that followed. In this work, Ibn Qudama not only dealt with and examined the views attributed to the imam of the madhhab, but also evaluated the views of Hanbali scholars before him and made choices. In this study, we tried to determine Ibn Qudâma's place in the Hanbali school and his contributions to the school by taking the “kitabu'n-nikah” part of this voluminous work. Our aim is to determine what kind of similarities and differences exist in terms of phrase, preference, analysis and evaluation by comparing this work of Ibn Qudama with the similar works before and after it, and to reveal the contribution of Ibn Qudama to the sectarian acquis within the framework of these determinations.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Bârûdî, Abdullah Ömer. el-Berkü’l-lemmâ’ fîmâ fi’l-Mugnî min ittifâk ve’l- iftirâk [ve’l-icmâ] : ve hüve fihrisun li-tilke’l-mesaili kema fi Kitabi’l-Mugnî. Beyrut : Dârü’l-Cinan, 1986.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Beyrut : Dâru’l-kütübi’lilmiyye, 3. Basım, 2003.
Buhûtî, Mansur b. Yunus b. Salâhiddîn. Keşşâfu’l-kınâ’ an metni’l-İknâ'. 6 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1983.
Ebû Zehra, Muhammed. Ahmed b. Hanbel: Hayatı, Görüşleri, Fıkıhta yeri. çev. Osman Keskioğlu. Ankara : Hilal Yayınları, 1984.
Ebû Zeyd, Bekr b. Abdullah. el-Medhalü’l-mufassal ila fıkhi’l-imam Ahmed b. Hanbel ve tahricâti’l-ashâb. 2 Cilt. Riyad : Dârü’l-Âsıme, 1997.
Gâmidî, Ali b. Saîd. İhtiyârâtu İbn Kudâme el-fıkhiyye fî eşheri’l-mesâili’l-hilâfiyye. 4 Cilt. Riyad : Daru Taybe, 1997.
Hâşimî, Şerif Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ebû Musa. Kitâbü’l-irşâd ilâ sebili’r-reşâd. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1998.
Hırakî, Ebü’l-Kâsım Ömer b. Hüseyin b. Abdullah Hırakî Bağdâdî Hanbelî. Muhtasaru’l-Hırakî. Dâru’s-sahabe, 1993.
İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Sikatüddîn Ali b. Hasan b. Hibetullah. Târîhu medîneti dımaşk. 80 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Fikr, 1995.
İbn Bedrân, Abdülkadir. el-Medhal ila mezhebi’l-İmam Ahmed b. Hanbel. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1981.
İbn Hamdân, Ebû Abdullah Necmeddîn Ahmed el-Harrânî. Sıfatü’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî. Beyrut : el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1976.
İbn Humeyd, Muhammed b. Abdullah b. Ali Âmirî Necdî. es-Sühubü’l-vabile alâ darâihi’l-Hanâbile. 3 Cilt. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1996.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed. İ’lâmu’l-muvakkiîn an rabbi’l-alemin. 4 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1. Basım, 1991.
İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 Cilt. Cize : Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1997.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed. Ravzatü’n-nâzır ve cennetü’l-münâzır fî usûli’l-fıkh alâ mezhebi’l-imâm Ahmed b. Hanbel. Dımaşk: Dâru’l-Mustafa, 1. Basım, 1432.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî elMakdisî. el-Muğnî. 15 Cilt. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 1997.
İbn Müflih, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Müflih b. Muhammed Makdisî Râmînî. el-Fürû've tashîhu’l-furû'. 11 Cilt. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2003.
İbn Müflih, Ebû İshak Burhâneddîn İbrâhim b. Muhammed. el-Mübdi’ fî şerhi’l-Mukni’. 8 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed. ez-Zeyl ala Tabakâti’l-Hanâbile. 5 Cilt. Riyad : Mektebetü’l-Ubeykan, 2005.
İbnü’l-Bennâ, Ebû Ali Hasan b. Ahmed b. Abdullah Bağdâdî. el-Mukni' fî şerhi muhtasari’l-Hırakî. 4 Cilt. Riyad : Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1993.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. Def’u şübheti’tteşbih bi-ekeffi’t-tenzih. Beyrut : Dâru’l-imâmi’r-ruvvâs, 4. Basım, 2007.
İbnü’l-Ferrâ, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Muhammed b Hüseyin Bağdâdî Hanbelî. Tabakâtü’lHanâbile. 2 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Ma’rife, ts.
İbnü’l-Ferrâ, Muhammed b. Hüseyin Ebû Ya’lâ. el-Câmiü’s-sagîr fî’l-fıkh alâ mezhebi’l-İmam Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. Riyad : Dâru Atlas, 2000.
İbnü’l-Ferrâ, Muhammed b. Hüseyin Ebû Ya’lâ. el-Mesâilü’l-fıkhiyye min kitâbi’r-rivayeteyn ve’l-vecheyn. 3 Cilt. Riyad : Mektebetü’l-Maârif, 1. Basım, 1985.
İbnü’l-Ferrâ, Muhammed b. Hüseyin Ebû Ya’lâ. et-Ta’likatü’l-kebîre fi mesâili’l-hilâf. 4 Cilt. Dımaşk : Darü’n-Nevadir, 1. Basım, 2014.
İbnü’l-Ferrâ, Muhammed b. Hüseyin Ebû Ya’la. Şerhu muhtasari’l-Hırakî. 2 Cilt. Mekke: Ummu’l-kurâ Üniversitesi, 1986.
İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. 11 Cilt. Beyrut : Dâru İbn Kesir, 1986.
İbnü’l-Mibred, Ebü’l-Mehasin Cemaleddin Yusuf b. Hasan b. Ahmed. ed-Dürru’n-nakî fî şerhi elfâzi’lHırakî. 3 Cilt. Cidde : Dârü’l-Müctema’, 1991.
İbnü’l-Mibred, Ebü’l-Mehasin Cemâleddîn Yusuf b. Hasan b. Ahmed. Mu'cemü’l-kütüb. Kahire : Mektebetu İbn Sina, 1989.
İbnü’n-Neccâr, Ebû Abdullah Muhibbüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Hasan Bağdâdî. Zeylu Târîhi Bağdâd. 24 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
Kallek, Cengiz. “Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/253-255. İstanbul, 1994.
Kaya, Eyyüp Sait. “Muhtasar (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/61-62. İstanbul, 2006.
Kelvezânî, Ebü’l-Hattab Mahfûz b. Ahmed b. Hasan el-Hanbelî. el-Hidâye fî fürû'i’l-fıkhi’l-Hanbelî. Kuveyt : Gurâs, 1. Basım, 2004.
Kelvezânî, Ebü’l-Hattab Mahfuz b. Ahmed b. Hasan el-Hanbeli. et-Temhîd fî usûli’l-fıkh. 4 Cilt. Cidde: Dârü’l-Medenî, 1. Basım, 1406.
Koca, Ferhat. “İbn Kudâme, Muvaffakuddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/139-142. İstanbul, 1999.
Koca, Ferhat. İslam Hukuk Tarihinde Selefî Söylem Hanbelî Mezhebi. Ankara : Ankara Okulu, 2011.
Koca, Ferhat. “Ravzatü’n-Nâzır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/476-477. İstanbul, 2007.
Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahî el-Himyerî. el-Muvatta’. 8 Cilt. Abu Dabi : Müessesetü Zâyid b. Sultan, 1. Basım, 2004.
Merdâvî, Ebü’l-Hasan Alâeddin Ali b. Süleyman b. Ahmed. el-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcih mine’l-hilâf alâ mezhebi’l-İmâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel. 12 Cilt. Beyrut : Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1986.
Merrûzî, Ebû Yakup İshak b. Mansur b. İbrahim. Mesâilu İmam Ahmed b. Hanbel ve İshak b. Rahaveyh,. 9 Cilt. Medine: İmadetu’l-bahsi’l-ilmi, 1. Basım, 2002.
Musa Haccâvî, Ebü’n-Necâ Şerefeddin Musa b. Ahmed. el-İknâ' li-tâlibi’l-intifâ'. 4 Cilt. Beyrut : Dâru’lmarife, ts.
Onuş, Muhammed Usame. Hırakî’nin el-Muhtasar’ı ve Hanbelî Mezhebine Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
Özen, Şükrü. “Hırakî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/322-323. İstanbul, 1998.
Özen, Şükrü. “Hilâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/527-538. İstanbul, 1998.
Polat, Selahattin. “Mürsel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/52-54. İstanbul, 2006.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-İber fî haberi men gaber. 4 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiretü’l-huffâz. 4 Cilt. Beyrut : Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
Zerkeşî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Abdullah. Şerhu’z-Zerkeşî alâ muhtasari’l-hırakî fi’lfıkhi alâ mezhebi İmam Ahmed b. Hanbel. 7 Cilt. Riyad : Mektebetü’l-Ubeykan, 1. Basım, 1993.
Zuhaylî, Muhammed. Merci’u’l-ulûmi’l-islâmiyye. Şam: Dâru’l-marife, ts.

APA	Çetinkaya A, KILIÇ R (2022). İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri. , 423 - 449.
Chicago	Çetinkaya Ahmet,KILIÇ RECEP İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri. (2022): 423 - 449.
MLA	Çetinkaya Ahmet,KILIÇ RECEP İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri. , 2022, ss.423 - 449.
AMA	Çetinkaya A,KILIÇ R İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri. . 2022; 423 - 449.
Vancouver	Çetinkaya A,KILIÇ R İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri. . 2022; 423 - 449.
IEEE	Çetinkaya A,KILIÇ R "İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri." , ss.423 - 449, 2022.
ISNAD	Çetinkaya, Ahmet - KILIÇ, RECEP. "İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri". (2022), 423-449.

APA	Çetinkaya A, KILIÇ R (2022). İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 8(1), 423 - 449.
Chicago	Çetinkaya Ahmet,KILIÇ RECEP İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 8, no.1 (2022): 423 - 449.
MLA	Çetinkaya Ahmet,KILIÇ RECEP İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, vol.8, no.1, 2022, ss.423 - 449.
AMA	Çetinkaya A,KILIÇ R İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi. 2022; 8(1): 423 - 449.
Vancouver	Çetinkaya A,KILIÇ R İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi. 2022; 8(1): 423 - 449.
IEEE	Çetinkaya A,KILIÇ R "İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri." İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 8, ss.423 - 449, 2022.
ISNAD	Çetinkaya, Ahmet - KILIÇ, RECEP. "İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri". İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 8/1 (2022), 423-449.