DEDE KORKUT’UN DİLİ
Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 53 Sayfa Aralığı: 41 - 58 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 28-05-2022
DEDE KORKUT’UN DİLİ
Öz: Dede Korkut hikâyelerinin Ḳitāb-ı Dedem Ḳorḳud ʻAlā Lisān-ı Tāʼife-i Oġuzān
(Dresden nüshası) ve Ḥikāyet-i Oġuz-nāme-yi Ḳazan Beg ve Ġayrı (Kazan
nüshası) adlarını taşıyan iki nüshası bulunmaktadır. Ses ve şekil özellikleri dikkate
alınarak Eski Anadolu Türkçesi eserleri arasında değerlendirilen Dede Korkut
hikâyelerinin dili hakkında araştırmacılar değerlendirmeler yapmışlardır. Dede
Korkut hikâyelerinin Doğu Anadolu ve Azerbaycan sahasını yansıttığı; OğuzKıpçak dil özellikleri gösterdiği ifade edilmiştir. 15-16. yüzyıllarda yazıldığı
tahmin edilen Dede Korkut hikâyelerinin dili için yapılan değerlendirmelere
leksikolojik araştırmalar katkı sağlayacaktır. Bu amaçla Dede Korkut hikâyelerinin
söz varlığına ait sözcüklerden genel Türkçe sözlükte yer almayıp sadece Anadolu
ağızlarında yaşayanlar tespit edilmiştir. Tespit edilen bu sözcükler Anadolu
ağızlarının sınıflandırılmasında kullanılan ölçütlere göre değerlendirilmiştir. Eski
Anadolu Türkçesinin ağızları tasniflerinde belirlenen ölçütlere göre Dede Korkut
metninin ses ve şekil özellikleri bakımından Orta Anadolu, Orta ve Batı
ağızlarının özelliklerini yansıttığı ve Azerbaycan sahası özelliklerini gösterdiği
anlaşılmaktadır. Dede Korkut hikâyelerinin Anadolu ağızlarında yaşayan söz
varlığının ise Orta Anadolu, Batı Anadolu, Batı ve Orta Karadenizi de içine bir
alana yayıldığı görülür.
Anahtar Kelime: LANGUAGE OF DEDE KORKUT
Öz: There are two copies of the Dede Korkut stories named Ḳitāb-ı Dedem Ḳorḳud ʻAlā
Lisān-ı Tāʼife-i Oġuzān (Dresden version) and Ḥikāyet-i Oġuz-nāme-yi Ḳazan
Beg ve Ġayrı (Kazan version). Researchers made evaluations about the language
of Dede Korkut stories, which are considered among the works of Old Anatolian
Turkish, considering their phonetic and morphological features. It is stated that
the Dede Korkut stories reflect the Eastern Anatolia and Azerbaijan lands, and
contain Oghuz-Kipchak language features. Lexicological research will contribute
to the evaluations made for the language of the Dede Korkut stories, which are
thought to have been written in the 15th - 16th centuries. For this purpose, words
belonging to the Dede Korkut stories' vocabulary were identified that were not
included in the general Turkish dictionary but lived in Anatolian dialects. These
detected words were evaluated according to the criteria used in the classification of
Anatolian dialects.
According to the criteria determined in the classification of dialects of Old
Anatolian Turkish, it is understood that the Dede Korkut texts phonetic and
morphological features reflects the characteristics of Central and Western
Anatolian dialects and shows the characteristics of the Azerbaijani area. It is seen
that the vocabulary of Dede Korkut stories living in Anatolian dialects spreads
over an area including Central Anatolia, Western Anatolia, West and Central
Black Sea.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Akalın, M. (1988). Tarihî Türk şiveleri, Ankara: TKAE Yayınları.
- Akdemir, Y., İSİ, H. (2017). Çekim ekinden yapım ekine "+CA". Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (48), 14-28.
- Arat, R. R. (1998). Yusuf Has Hacib, Kutadgu bilig. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Arat, R. R. (1979). Yusuf Has Hacip. Kutadgu bilig III, indeks. (Haz. Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce). İstanbul: Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü.
- Arat, R. R. (2007). Yusuf Has Hacip, Kutadgu bilig I, metin. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 458.
- Argunşah, M., Güner, G. (2015). Codex cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
- Aşcı, U. D. (2010). Musa-nâme-inceleme-transkripsiyonlu metin-çeviri-tıpkıbasım. Konya: Palet Yayınları.
- Aşcı, U. D. (2010). İşenaalı Arabay Uulu’nun iki eseri: cazuu colunda saamalık ve alip-bee, notlartranskripsiyonlu metin-çeviri-dizin-tıpkıbasım. Konya: Palet Yayınları.
- Ata, A. (1997). Nasırü'd-din Bin Burhanü'd-din Rabguzi, Kısasü'l-enbiya (Peygamber kıssaları) I, giriş-metin-tıpkıbasım. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 681-1.
- Ata, A. (1998). Nehcü’l-ferâdîs uştmaḫlarnıŋ açuḳ yolı (Cennetlerin açık yolu) III dizin-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 518.
- Ata, A. (2014). Çağatay Türkçesinin ilk devresi Harezm-altın ordu Türkçesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
- Atalay, B. (1939-1943). Divanü lûgat-it Türk tercümesi, ı-ıv. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Banguoğlu, T. (1997). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Bilgen, İ. (1989). Dīvānu Luġāti’t-Türk’te söz yapımı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
- Caferoğlu, A. (1984). Türk dili tarihi I-II. İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
- Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
APA | HERKMEN D (2021). DEDE KORKUT’UN DİLİ. , 41 - 58. |
Chicago | HERKMEN DİLEK DEDE KORKUT’UN DİLİ. (2021): 41 - 58. |
MLA | HERKMEN DİLEK DEDE KORKUT’UN DİLİ. , 2021, ss.41 - 58. |
AMA | HERKMEN D DEDE KORKUT’UN DİLİ. . 2021; 41 - 58. |
Vancouver | HERKMEN D DEDE KORKUT’UN DİLİ. . 2021; 41 - 58. |
IEEE | HERKMEN D "DEDE KORKUT’UN DİLİ." , ss.41 - 58, 2021. |
ISNAD | HERKMEN, DİLEK. "DEDE KORKUT’UN DİLİ". (2021), 41-58. |
APA | HERKMEN D (2021). DEDE KORKUT’UN DİLİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(53), 41 - 58. |
Chicago | HERKMEN DİLEK DEDE KORKUT’UN DİLİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.53 (2021): 41 - 58. |
MLA | HERKMEN DİLEK DEDE KORKUT’UN DİLİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.53, 2021, ss.41 - 58. |
AMA | HERKMEN D DEDE KORKUT’UN DİLİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2021; 0(53): 41 - 58. |
Vancouver | HERKMEN D DEDE KORKUT’UN DİLİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2021; 0(53): 41 - 58. |
IEEE | HERKMEN D "DEDE KORKUT’UN DİLİ." Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.41 - 58, 2021. |
ISNAD | HERKMEN, DİLEK. "DEDE KORKUT’UN DİLİ". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 53 (2021), 41-58. |