Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar
Yıl: 2022 Cilt: 16 Sayı: 30 Sayfa Aralığı: 225 - 246 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.54316/dilarastirmalari.1059118 İndeks Tarihi: 29-07-2022
Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar
Öz: Harezm-Altın Ordu Türkçesi ile yazılan eserlerde Oğuz ve Kıpçakçanın etkisiyle ses ve şekil özelliklerinde birtakım ikili kullanımları görmek mümkündür. Bu eserler arasında yer alan satırarası Kur’ân Tercümelerinden Meşhed Nüshası [293 No.], Türk dili ve tarihi açısından oldukça önemlidir. Eser farklı lehçelere ait karakteristik özellikleri bir arada bulundurmasından dolayı ses ve şekil bilgisi açısından karma bir dil yapısına sahiptir. Bu sebeple eserde yer alan ikili kullanımlar çalışmamızın ana konusunu oluşturmaktadır. Bu makalede ilgili nüsha ses bilgisi açısından incelenerek ünlü değişimleri (/a/ ~ /ı/, /a/ ~ /o/, /a/ ~ /u/, /e/ ~ /i/, /e/ ~ /ö/, /i/ ~ /ı/, /u/ ~ /ı/, /ü/ ~ /e/, /ü/ ~ /i/); ünsüz değişimleri (/b/ > /w/, /d/ > /y/, /ġ/ > /ķ/, /g/ > /v/, /g/ > /w/, /ķ/ > /ħ/, /r/ > /z/, /t/ > /đ/, /w/ > /v/ > /f/, /z/ > /s/); ünlü ve ünsüz düşmeleri (/a/, /e/, /ı/, /u/ ve /ġ/, /g/, /l/, /n/, /w/), ünsüz türemesi (/y/), göçüşmesi ve ikizleşmesi (/t/, /ķ/ ) gibi ses olaylarında ortaya çıkan ikili kullanımlar ele alınacak, eserde farklı lehçelere ait özellikler belirlenmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelime: Binary Uses in the Khwarezm Turkish Qur'an Translation Mashhad Manuscript [293 No.]
Öz: In the works written in Khwarezm-Altınordu Turkish, it is possible to see some binary uses in sound and morphological features with the influence of Oghuz and Kipchak. Mashhad Manuscript [293 No.], one of the interlinear Qur’an translations, which is among these works, is very important in terms of Turkish language and history. The work has a mixed language structure in terms of phonetics and morphology, as it contains the characteristic features of different dialects. For this reason, the binary uses in the work constitute the main subject of our study. In this article, the related copy is examined in terms of phonetics and vowel changes (/a/ ~ /ı/, /a/ ~ /o/, /a/ ~ /u/, /e/ ~ /i/, /e/ ~ /ö/ , /i/ ~ /ı/, /u/ ~ /ı/, /ü/ ~ /e/, /ü/ ~ /i/); consonant changes (/b/ > /w/, /d/ > /y/, /ġ/ > /ķ/, /g/ > /v/, /g/ > /w/, /ķ/ > /ħ/ , /r/ > /z/, /t/ > /đ/, /w/ > /v/ > /f/, /z/ > /s/); vowel and consonant reductions (/a/, /e/, /ı/, /u/ and /ġ/, /g/, /l/, /n/, /w/), consonant derivation (/y/), The binary uses that occur in sound events such as transmutation and twinning (/t/, /ķ/ ) will be discussed, and the features of different dialects will be determined in the work.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- AĞCA, Esin (2020). Türk Dilinin Tarihsel Diyalektolojisi -Harezm-Altın Ordu Sahasına Ait Türkçe Metinler Üzerine Bir İnceleme. Doktora Tezi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.
- ARGUNŞAH, Mustafa; SAĞOL YÜKSEKKAYA, Gülden; TABAKLAR, Özcan (2011). KarahanlıcaHarezmce-Kıpçakça Dersleri. Ankara: Kesit.
- ARGUNŞAH, Mustafa (2017). Çağatay Türkçesi. Ankara: Kesit.
- ATA, Aysu (2002). Harezm-Altun Ordu Türkçesi. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
- ATA, Aysu (2016). Çağatay Türkçesinin İlk Devresi Harezm- Altın Ordu Türkçesi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
- CANAN, Semra (2017). “Rabguzî’nin Kısasü’l-Enbiyâsında İkili Kullanımlar”, Turkish Studies, 12/ 22: 199-214.
- DOĞAN, Cihan (2020). XIV-XV. Yüzyıl Tarihî Türk Yazı Dillerinde Dil Karışmaları. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
- ECKMANN, Janos (1958). “Çağatay Dili Hakkında Notlar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 6: 115-129.
- ECKMANN, Janos (1964). “Memlûk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına Dair”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 12: 35-41.
- ECKMANN, Janos (2012). Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: Akçağ.
- ERCİLASUN, Ahmet B. ve AKKOYUNLU, Ziyat (2015). Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk (GirişMetin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu.
- ERDEM UÇAR, Filiz Meltem (2016). “Nehcü’l-Ferâdis’te İkili Kullanımlar”. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 4/2: 74-101.
- GÜNER, Galip (2013). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Kesit.
- GÜNGÖR, Okan Celal (2018). “Gülistan Tercümesi’nin Ses ve Şekil Bilgisinde İkili Kullanımlar ve Bu Kullanımların Bugünkü Oğuz ve Kıpçak Lehçelerindeki Görünümü”. Erdem, 75: 121-148.
- HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2000). Kutb’un Hüsrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2008). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- KARAHAN, Akartürk (2013). Dîvânu Lugati’t-Türk’e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- KARAAĞAÇ, Günay (2010). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit.
- KORKMAZ, Zeynep (1995). “Eski Türkçedeki Oğuzca Belirtiler”. Türk Dili Üzerine Araştırmalar (Birinci Cilt), Ankara: Türk Dil Kurumu, 205-216.
- KORKMAZ, Zeynep (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli - Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: Türk Dili Kurumu.
- MERT, Abdullah (2017). “Kutadgu Bilig Nüshalarının Eskicilik Açısından Karşılaştırılması”. Bilig, 80: 179-215.
- ÖZTÜRK, Abdulkadir (2018). “Memlûk Türkçesi Bir Kıpçak Lehçesi midir?”. Dil Araştırmaları Dergisi, 23: 173-203.
- ÖZYETGİN, Ayşe Melek (2001). Ebû Ĥayyān- Kitābu’l-İdrāk Li Lisāni’l-Etrāk- Fiil: TarihîKarşılaştırmalı Bir Gramer ve Sözlük Denemesi. Ankara: Köksav.
- SAĞOL YÜKSEKKAYA, Gülden (2002). “Harezm Türkçesi ve Harezm Türkçesi İle Yazılan Eserler”. Türkler Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 5: 804-813.
- ŞİMŞEK, Yaşar; SERTKAYA, Osman Fikri (2015), “Horezm Türkçesi ile Yapılan Kur’ân Tercümelerinden Meşhed Nüshası Üzerine İlk Bilgiler- I”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4/4:1382-1412.
- ŞİMŞEK, Yaşar (2019a). Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi (Meşhed Nüshası [293 No.] Giriş- MetinDizin), (2 Cilt). Ankara: Akçağ.
- ŞİMŞEK, Yaşar (2019b). “Türkçe İlk Kur’an Tercümelerinden Meşhed Nüsasının (293 No.) Türk Dili Tarihindeki Yeri ve Önemi” Belleten, 67: 87-152.
- ŞİMŞEK, Yaşar (2021). “Tarihî Diyalektoloji Araştırmalarında Yöntem Sorunları: Harezm Türkçesi ve ‘Kıpçakça’”. Orta Türkçe Döneminin İlk Evresi: Sorunları ve Çözüm Önerileriyle Harezm Türkçesi. (Edt: Yaşar ŞİMŞEK). Ankara: Akçağ, 177-203.
- TOKAY, Yaşar (2021). “Ḫüsrev ü Şįrįn’de İkili Kullanımlar”. Orta Türkçe Döneminin İlk Evresi: Sorunları Ve Çözüm Önerileriyle Harezm Türkçesi. (Edt. Yaşar Şimşek). Ankara: Akçağ, 309-328.
- TOPARLI, Recep; ARGUNŞAH, Mustafa (2014). Mu’inü’l-Mürîd. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- TOPARLI, Recep; VURAL, Hanifi (2007). Harezm Türkçe..si. Ankara: Öncü.
- YILMAZ CEYLAN, Emine (1991). “Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü”. Türk Dilleri Araştırmaları, 1: 151- 165.
| APA | KAYNAK F (2022). Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar. , 225 - 246. 10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
| Chicago | KAYNAK Filiz Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar. (2022): 225 - 246. 10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
| MLA | KAYNAK Filiz Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar. , 2022, ss.225 - 246. 10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
| AMA | KAYNAK F Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar. . 2022; 225 - 246. 10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
| Vancouver | KAYNAK F Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar. . 2022; 225 - 246. 10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
| IEEE | KAYNAK F "Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar." , ss.225 - 246, 2022. 10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
| ISNAD | KAYNAK, Filiz. "Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar". (2022), 225-246. https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
| APA | KAYNAK F (2022). Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar. Dil Araştırmaları, 16(30), 225 - 246. 10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
| Chicago | KAYNAK Filiz Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar. Dil Araştırmaları 16, no.30 (2022): 225 - 246. 10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
| MLA | KAYNAK Filiz Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar. Dil Araştırmaları, vol.16, no.30, 2022, ss.225 - 246. 10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
| AMA | KAYNAK F Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar. Dil Araştırmaları. 2022; 16(30): 225 - 246. 10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
| Vancouver | KAYNAK F Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar. Dil Araştırmaları. 2022; 16(30): 225 - 246. 10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
| IEEE | KAYNAK F "Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar." Dil Araştırmaları, 16, ss.225 - 246, 2022. 10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
| ISNAD | KAYNAK, Filiz. "Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi Meşhed Nüshası’nda [293 No.] İkili Kullanımlar". Dil Araştırmaları 16/30 (2022), 225-246. https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1059118 |
