Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620)

53 48

Proje Grubu: SOBAG Sayfa Sayısı: 58 Proje No: 116K297 Proje Bitiş Tarihi: 15.07.2018 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 18-09-2019

Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620)

Öz:
Osmanlı Devleti?nde gümrüklerin ticaret tarihi açısında önemli bir yeri vardır. Bununla bağlantılı olarak modern tarihçiliğin bu konuya uzun bir süredir eğildiği, çeşitli çalışmalar yapıldığı görülmektedir. Mevcut literatürdeki genel eğilim ticaret yolları üzerindeki önemli bir şehrin veya limanın gümrük defterini çalışmakla sınırlı kalmıştır. Bu şehir veya liman çoğunlukla sadece bir defter üzerinden değerlendirilmiştir. Bunun en önemli nedeni incelenen gümrüğe ait arşivlerde tespit edilebilen başka bir defter olmamasıdır. Aslında Osmanlı Arşivi?ne yansıyan farklı kaynaklar incelendiğinde detaylı veriler içeren gümrük defterlerinin varlığına ait kanıtlara rastlanılmaktadır. Fakat gümrük defterlerinden dolaylı olarak bahseden bu delillere rağmen günümüze ulaşan gümrük defterlerinin, özellikle de 16. yüzyıla ait olanların sayısı oldukça azdır. ?Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1600) başlıklı bu proje farklı kaynaklardan faydalanılarak belirlenen tarih sınırları içerisinde Osmanlı Devleti?nde gümrük sisteminin (veya daha farklı bir ifade ile gümrüklerin) nasıl çalıştığını incelemeyi amaçlamıştır. Proje çalışmaları sırasında, Osmanlı gümrükleri hakkındaki bazı görüşlerin revize edilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Bu nedenle proje raporunda özellikle bu alanlara yoğunlaşılmış ve projede tespit edilen bulgular, bu görüşlerle karşılaştırmalı olarak sunulmuştur. Osmanlı Devleti?nde gümrük bölgelerinin olup olmadığı, iç gümrük kurumunun nasıl işletildiği, ?bac? ve ?tamga? vergilerinin gümrük olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği ve vergi oranlarının bölgelere ve dönemlere göre ne tür değişiklikler gösterdiği, projede ele alınan başlıca konular olarak sıralanabilir. Osmanlı Devleti?nde gümrüklerin nasıl çalıştığını incelemeyi amaçlayan bu tür bir çalışmada bazı zorluklarla karşılaşılması olağandır. Daha önce konu ile ilgili geniş çaplı bir çalışmanın yapılmamış olması ve mevcut literatürün daha ziyade 18. ve 19. yüzyıla odaklanmış olması, 16 ve 17. yüzyılı ele alanların ise birbirinden irtibatsız olarak yazılması bu zorlukların başında gelmektedir. Ancak proje bitiminde yapılacak olan makale ve kitap yayınları ile bu konuya mütevazı bir katkı sağlaması amaçlanmıştır.
Anahtar Kelime: Mukataa Tamga Bac Ticaret Gümrük Maliye Osmanlı Devleti

Konular: Tarih İşletme Kamu Yönetimi
Erişim Türü: Erişime Açık
  • BOA, D.MMK.İGE 23378, 23379
  • BOA, D.İSM 25365; 25375
  • BOA, KK 61, 62, 63, 67
  • BOA, MAD 233, 2775, 7387, 7534, 19322
  • BOA, MD 36, 41
  • Akgündüz, A. 1990a. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 1. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
  • Akgündüz, A. 1990b. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 2. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
  • Akgündüz, A. 1991. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 3. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
  • Akgündüz, A. 1992. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 5. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
  • Akgündüz, A. 1993. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 6. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
  • Akgündüz, A. 1994a. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 7. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Akgündüz, A. 1994b. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 8. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Akgün, N. 2000. “Trabzon Gümrüğünde İktisadi Faaliyetler (1750-1800)”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11, 1-21.
  • Anhegger, R., İnalcık, H. 2000. Kânûnnâme-i Sultânî Ber Mûceb-i ‘Örf-i ‘Osmânî. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Antoniadis-Bibicou, H. 1963. Recherches sur les douanes à Byzance: L’‘oktava’, le ‘kommerkion’ et les commerciaires. Paris: Librairie Armand Colin.
  • Aygün, N. 1997. Trabzon Gümrüğü (1750-1800). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • Barkan, Ö. L. 1943. XV ve XVI inci asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları: Kanunlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
  • Bulunur, K. İ. 2007. “Osmanlı Dönemi Karadeniz Ticaret Tarihine Katkı: Akkirman Gümrüğü (1505)”. Omeljan Pritsak Armağanı. Editörler: Alpargu, M., Öztürk, Y. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
  • Bulunur, K. İ. 2008. “19. Yüzyılın İlk Yarısında Çanakkale (Kale-i Sultaniye) Gümrüğü”. Çanakkale Tarihi II. Editör: Demir, M. İstanbul: Değişim Yayınları.
  • Çakır, B. 2003. Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl). İstanbul: Kitabevi.
  • Dávid, G. 2008. “Customs Duties and Treasury Incomes in the Vilayet of Temesvár: An Early Account-Book of Becskerek and Becse”. Living in the Ottoman Ecumenical Community: Essays in Honour of Suraiya Faroqhi. Editörler: Costantini, V., Koller, M. Leiden: Brill.
  • Erim, N. 1984. Onsekizinci Yüzyılda Erzurum Gümrüğü. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
  • Faroqhi, S. 1991. “Traders and Customs Officials in 1660s Iskenderun”, New Perspectives on Turkey, 5-6, 107-121.
  • Fekete, L., Káldy-Nagy, Gy. 1962. Rechnungsbücher Türkischer Finanzstellen in Buda (Ofen) 1550-1580: Türkischer Text. Budapest: Verlag der Ungarischen Akademie der Wissenschaften.
  • Genç, M. 2000a. “Osmanlı Devletinde İç Gümrük Rejimi”. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • Genç, M. 2000b. “İltizam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 22, 154-158.
  • Genç, M. 2006. “Mukâtaa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 31, 129-132.
  • Hóvári, J. 1984. “Customs Register of Tulça (Tulcea)”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum, 38 (1-2), 115-141.
  • İnalcık, H. 1954. “Ottoman Methods of Conquest”, Studia Islamica, 2, 103-129.
  • İnalcık, H. 1995. Sources and Studies on The Ottoman Black Sea I: The Customs Register of Caffa, 1487–1490. Cambridge: Harvard University Press.
  • İnalcık, H. 2000a. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I (1300-1600). Çeviren: Berktay, H. İstanbul: Eren Yayıncılık.
  • İnalcık, H. 2000b. “İmtiyâzât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 22, 245-252.
  • İnalcık, H. 2001. “Kanunnâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24, 333-337.
  • Kaçan, M. 1995. XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-Venedik Ahidnâmeleri. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • Kıvrak, G. 1989. XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Edirne Gümrüğü. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • Kocakaplan, S. Ç. 2014. İstanbul Gümrüğü (1750-1800): Teşkilat ve Ticaret. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
  • Kodaman, B. 1990. “XVIII. Yüzyıl Sonunda Samsun Gümrüğü”. İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayını.
  • Köprülü, M. F. 1997. “Bâc”, İslâm Ansiklopedisi, 2, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 187-190.
  • Küçükkalay, A. M. 2007. Osmanlı İthalatı: İzmir Gümrüğü 1818-1839. İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • Kuruca, N. 2003. 19. Yüzyılda Trabzon Gümrüğü ve Çevre Ticareti. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
  • Kütükoğlu, M. S. 1980a. “Osmanlı Gümrük Kayıtları”, Osmanlı Araştırmaları, 1, 219-234.
  • Kütükoğlu, M. S. 1980b. “1253 Malî Yılına Âid Saraybosna Gümrük Defteri”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 8-9, 23-36.
  • Kütükoğlu, M. S. 1988. “Ahidnâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 1, İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, 536-540.
  • Kütükoğlu, M. S. 1996. “Gümrük”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 14, İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, 263-268.
  • Kütükoğlu, M. S. 2006. “Gümrük Defterleri ve Bursa Ticaretine Dair Bazı Tespitler”. VIII. Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Bildiriler. Editör: Abacı, N. Morrisville: Lulu Press.
  • Pamuk, B. 2013. “Erzurum Gümrüğü’nün Teşekkülü ve Tekâmülü (XVI-XVII. Yüzyıllar)”, Belleten, 279, 523-545.
  • Telci, C. 1997. “Hicri 1135 (M. 1723) Tarihli Kuşadası Gümrük Defteri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 12, 135-154.
  • Turan, Ş. 1967. “Osmanlı İmparatorluğu ile İki Sicilya Krallığı Arasındaki Ticaretle İlgili Gümrük Tarife Defterleri”, Belgeler, 7-8, 79-167.
  • Yağcı, Z. G. 2011. “İstanbul Gümrük Defterine Göre Karadeniz Köle Ticareti (1606-1607)”, History Studies, 3 (2), 371-384.
  • Yağcı, Z. G. 2013. “H. 1015/1016 (M. 1606/1607) Tarihli İstanbul Gümrük Defteri”, History Studies, 5 (2), 507-537.
APA Bulunur K, BOZKURT F (2018). Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620). , 0 - 58.
Chicago Bulunur Kerim İlker,BOZKURT FATIH Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620). (2018): 0 - 58.
MLA Bulunur Kerim İlker,BOZKURT FATIH Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620). , 2018, ss.0 - 58.
AMA Bulunur K,BOZKURT F Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620). . 2018; 0 - 58.
Vancouver Bulunur K,BOZKURT F Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620). . 2018; 0 - 58.
IEEE Bulunur K,BOZKURT F "Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620)." , ss.0 - 58, 2018.
ISNAD Bulunur, Kerim İlker - BOZKURT, FATIH. "Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620)". (2018), 0-58.
APA Bulunur K, BOZKURT F (2018). Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620). , 0 - 58.
Chicago Bulunur Kerim İlker,BOZKURT FATIH Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620). (2018): 0 - 58.
MLA Bulunur Kerim İlker,BOZKURT FATIH Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620). , 2018, ss.0 - 58.
AMA Bulunur K,BOZKURT F Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620). . 2018; 0 - 58.
Vancouver Bulunur K,BOZKURT F Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620). . 2018; 0 - 58.
IEEE Bulunur K,BOZKURT F "Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620)." , ss.0 - 58, 2018.
ISNAD Bulunur, Kerim İlker - BOZKURT, FATIH. "Klasik Dönem Osmanlı Gümrük Sisteminin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi (1500-1620)". (2018), 0-58.