Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler

ÖZ ÖZCAN, AYNUR

Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler

AYNUR ÖZ ÖZCAN (Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Ankara, Türkiye)

Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi

7 0

Yıl: 2008 Cilt: 0 Sayı: 9 Sayfa Aralığı: 447 - 458 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler

Öz:

Modal anlam, konuşanın kendisinin ifade ettiği düşünceye ilgisini bildiren anlamdır. Modal anlamın leksik yolla ifadesi olan modal sözler ise konuşanın kendisinin ifade ettiği düşünceye çeşitli yönden ilgisini bildiren sözlerdir. Kesinlik bildiren modal sözler, konuşanın cümlede ifade edilen fikre olan kesin inancını, bildiren yapılardır. Konuşan kişi cümleye kendi düşüncesini eklemek için kesinlikle, mutlaka, galiba gibi yapıları kullanabilir. Bu çalışmada kesinlik bildiren modal sözler ; 1. Özbek ve Türkiye Türkçesinde ortak olan “kesinlik” bildiren modal sözler, 2. Özbek Türkçesine özgü olan “kesinlik” bildiren modal sözler, 3. Türkiye Türkçesine özgü olan “kesinlik” bildiren modal sözler olmak üzere üç gruba ayrılarak incelendi: Özbek ve Türkiye Türkçesinde ortak olan “kesinlik” bildiren modal sözler, älbättä – elbette, qat’iyän - kat’iyyen, mutlak mutlaqå - mutlaka, muhaqqaq - muhakkak, şübhäsiz - şüphesiz ve hiç şübhäsiz gibi yapılardır. Bu sözler, genel olarak birbirinin yerine kullanılabilecek eş anlamlı ögelerdir. Bu sözlerin seçimi konuşanın ya da yazanın tercihine bağlıdır. Özbek ve Türkiye Türkçesinde ortak olan modal sözlerde küçük fonetik farklılıkların dıĢında büyük fark yoktur. Özbek Türkçesine özgü olan Ģäksiz ve sözsiz, Türkiye Türkçesine özgü olan kesinlikle ve kuşkusuz sözleri kesinlik bildiren yapılardır. Özbek Türkçesinde kesinlik bildiren modal sözlerin olasılık, ihtimal bildiren modal sözlere göre daha az kullanıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelime:

Konular: Folklor

The modal words expressing "Certainity" in Uzbek and Turkish languages

Öz:

Modal meaning is the meaning of a person’s interest of his/her idea in his/her speech. The modal words which are the modal meaning of expressions by lexical manner are his/her interets on an idea in various aspects. The modal words declaring certainity are structures showing the certainity of the talker’s belief to expression of the sentence. The one who talks can utilize structures like “certainly, absolutaly, probably” to add his opinion to sentence. In this article, the modal words are analysed in three main groups as; 1. The modal words that show certainity in both Turkish and Uzbek Language, 2. The modal words that show certainty and are only special to Uzbek Language, 3. The modal words that show ceratinty and are only special to Turkish Language, The modal words that are expressing certainity both in Turkish and Uzbek Languages are the ones like “ älbättä – elbette, qat’iyän - kat’iyyen, mutlak mutlaqå - mutlaka, muhaqqaq - muhakkak, Ģübhäsiz – Ģüphesiz, hiç Ģübhäsiz”.These words can be replaced to each other as generally they are synonymous. The preference on selection of them depends on talkers or writers. Except some minor phonetical differences, they are almost identical.“Ģäksiz and sözsiz” that are special to Uzbek Language and “kesinlikle, kuĢkusuz” special to Turkish are the words having certainity expression.It has been noticed in Uzbek Language that, the modal words expressing the certainity is being rarely used than probability and possibility expressing modal words.

Anahtar Kelime:

Konular: Folklor

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

ADIVAR, H. E., (2000). “Kabak Çekirdekçi”, Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, 31–36.
AIJMER, K., (1997). “I Think-an English modal particle”, Modality in Germanic Languages Historical and Comparative Perspectives, (Ed. Torıl Swan, Olaf Jansen Westvik), Berlin- New York, 1–49.
AKSAN, Doğan, (1983). (Yönetiminde) ATABAY, N., vd., Sözcük Türleri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
ARAL, Ġ., (2000). Kıran Resimleri, Ġstanbul, Can Yayınları.
Aybek, (1977). Kuyaş kareymes, Taşkent, Okıtuvçi NeĢriyatı.
BANGUOĞLU, T., (1995). Türkçenin Grameri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
BYBEE, J., PERKİNS, R., PAGLIUCA, W., (1994). The Evoluation of Grammar, Chicago, The University of Chicago.
CUMALI, N., (2000). “Aklım Arkada Kalacak”, Güzel Yazılar Hikâyeler II, Ankara, Türk Dil Kurumu yayınları, 52–64.
EMRE, A. C., (1945). Türk Dilbilgisi, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERGĠN, M., (1997). Türk Dil Bilgisi, istanbul.
Fahri Kemal, (Red) (1957). Hazirgi zeman Özbek tili, Taşkent, Özbekistan SSR Fenler Akademiyasi NeĢriyatı.
GENCAN, T. N., (1966). Dilbilgisi, itanbul, Türk Dil Kurumu Yayınları.
GÖKTULGA, F. C., (2000). “Simit”, Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 74–79.
HACIYEV, A., (1985). Lingvistik terminlerning izahli lugati, Taşkent, Okıtuvçi neĢriyatı.
İSMAİLİY, M., (1995). Fergane tang atgünçe, Taşkent, ġark Neşriyat-Matbaa.
KADİRİY, A., (1994). Ötgen künler-Mehrabden çeyan, Taşkent, Gafur Gulam Namidegi Edebiyat ve Sen’et NeĢriyatı.
KAHHAR, Abdulla, (1987). Eserler 1- Edebiyat müellimi, Taşkent, Gafur Gulam Namidegi Edebiyat ve Sen’et Neşriyatı.
KARAOSMANOĞLU, Y. K., (1987). “Utanç”, Hikâyeciliğimizin 100. Yılında Yüz Örnek, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 319–323.
KAYGILI, O. C., (2000). “Kırkından Sonra Saz Çalınır mı?”, Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara, Türk Dil Kurumu yayınları, 68–74.
KISAKÜREK, N., F., (2000). “Hasta Kumarbazın Ölümü”, Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara, Türk Dil Kurumu yayınları, 236–242.
KONONOV, A. N., (1956). Grammatika sovremennogo Turetskogo literaturnogo yazıka, Moskva-Leningrad.
KONONOV, A. N., (1960). Grammatika sovremennogo Uzbekskogo literaturnogo yazıka, Moskva-Leningrad.
KORKMAZ, Z., (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
LYONS, J., (1977). Semantics II, Cambridge, New York, New Rochella, Melbourne, Sydney.
MATTHEWS, R., (1993). Papers on Semantics and Grammar, Frankfurt- Berlin- New York- Paris- Wien: European University Studies.
MERİÇ, N., (1987). “Keklik Türküsü”, Hikâyeciliğimizin 100. Yılında Yüz Örnek, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 586–593.
MİRZAYEV, M., S., Usmanov, Ġ., Resulov, (1970). Özbek tili, Taşkent, Okıtuvçı NeĢriyatı.
NURMANOV, A., vd., (1992). Özbek tilining mezmuniy sintaksisi, TaĢkent.
ÖTG: (1975). Özbek Tili Grammatikası I (Sorumlu yazarlar: Abdurahmanov, G., ġ.ġ. ġaabdurahmanov, A. Hacıyev), TaĢkent, Özbekistan SSR Fenler Akademiyasi NeĢriyatı.
ÖTİL: (1981). Özbek tilining izahli lugati I-II. Moskva.
ÖZ ÖZCAN, A., (2004). “Özbek ve Türkiye Türkçesinde Olasılık-Tahmin Bildiren Modal Sözler”, V. Uluslar arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Ankara, 20–26 Eylül 2004, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2253–2264.
PALMER, F. R., (1986). Mood and Modality, Cambridge-New York.
REHİMOVA, A., (2002). Törek Grammatikası (Türk Dilbilgisi), Kazan.
SANDERS, J., Spooren, W., (1997). “Perspective, Subjectivity, and Modality from a Cognitive Linguistic Point of View”, Discourse and Perspective in Cognitive Linguistics, (Ed. Wolf-Andreas Liebert, Gisele Redeker, Linda Waugh), Amsterdam / Phıladelphia, 85–115.
SEYFETTİN, Ö., (2000). “Kaç Yerinden”, Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 11–24.
ŞAABDURAHMANOV, ġ., Askarova M., vd., (1980). Hazirgi Özbek edebiy tili, Taşkent; Okıtuvçi NeĢriyatı.
TURSUNOV, U., Muhtarov C., Rahmetullayav ġ., (1992). Hazirgi Özbek edebiy tili, Taşkent, Özbekistan Neşriyatı.
UYGUN-SULTANOV, Ġ., (1958). Alişer Nevaiy, Taşkent. ÖzSSR Devlet Bediiy Edebiy Edebiyat Neşriyatı.

APA	ÖZ ÖZCAN A (2008). Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler. , 447 - 458.
Chicago	ÖZ ÖZCAN AYNUR Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler. (2008): 447 - 458.
MLA	ÖZ ÖZCAN AYNUR Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler. , 2008, ss.447 - 458.
AMA	ÖZ ÖZCAN A Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler. . 2008; 447 - 458.
Vancouver	ÖZ ÖZCAN A Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler. . 2008; 447 - 458.
IEEE	ÖZ ÖZCAN A "Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler." , ss.447 - 458, 2008.
ISNAD	ÖZ ÖZCAN, AYNUR. "Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler". (2008), 447-458.

APA	ÖZ ÖZCAN A (2008). Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(9), 447 - 458.
Chicago	ÖZ ÖZCAN AYNUR Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.9 (2008): 447 - 458.
MLA	ÖZ ÖZCAN AYNUR Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.9, 2008, ss.447 - 458.
AMA	ÖZ ÖZCAN A Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2008; 0(9): 447 - 458.
Vancouver	ÖZ ÖZCAN A Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2008; 0(9): 447 - 458.
IEEE	ÖZ ÖZCAN A "Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler." Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.447 - 458, 2008.
ISNAD	ÖZ ÖZCAN, AYNUR. "Özbek ve Türkiye Türkçesinde "Kesinlik" bildiren modal sözler". Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 9 (2008), 447-458.