Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal

CANER YÜKSEL, ÇAĞLA; bakırer, ömür

Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal

ÇAĞLA CANER YÜKSEL, (Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Ankara, Türkiye)

Ömür BAKIRER (Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Ankara, Türkiye)

Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi

63 8

Yıl: 2009 Cilt: 0 Sayı: 10 Sayfa Aralığı: 13 - 30 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal

Öz:

Anadolu'da, Selçuklu döneminde inşa edilmiş olan anıtsal yapıların cepheleri; elemanları, elemanlarının oluşturdukları kompozisyonlar ve biçimleri bakımından belirgin özellikler gösterirler. Her ne kadar, hiçbir iki cephe kendisini oluşturan elemanlarıyla ve cephe kompozisyonundaki artikülasyonuyla aynı görünmese de, dikkat çekici derecede benzerlikler sergilerler. Cephe kompozisyonlarının genel formulasyonunda, girişler bir başka isimlendirmeyle portaller (taçkapı); yalnızca kendi elemanlarıyla değil, aynı zamanda üzerinde bulundukları cephenin birincil elemanı, vurgulayıcı bileşeni olarak da Anadolu Selçuklu cephe kavramını yansıtmaları bakımından ilgi çekicidirler. Bu çalışma, Anadolu Selçuklu cephelerini mimariyle ilişkilendirerek analitik bir araştırma önermektedir. Çalışmanın önemi, yapının önemli mimarî elemanı olan portalleri ait oldukları yapıyla ilişkileri bakımından incelemesinde, diğer bir deyişle portalleri mimarî bağlamda değerlendirmesindedir. Bu bağlamda, portaller; plândaki yerleşimlerine ve yönelimlerine, kütle birleşmeleri ve boyutlarına, kendilerinin ve üzerinde bulundukları cephenin kompozisyonuyla bağdaşma ve birleşimlerine göre irdelenmekte ve sınıflandırılmaktadır. Sonuçta, portalleri ait oldukları yapıyla bir arada değerlendirmesi bakımından bütünsel bir yaklaşımla çalışılan bu araştırmada, mimarlık bağlamında portallerin sergilediği tipolojiler ortaya çıkarılmaktadır.

Anahtar Kelime: mimari özellikler mimarlık tarihi medrese taçkapı cephe tasarımı cami mimari ögeler mimari tasarım tarihi yapılar plan şeması anadolu selçuklu mimarisi

Konular: Tarih Sanat

Anatolian Seljuk portals in medrese and mosque architecture

Öz:

The forms, articulation and compositions of the facades of the monumental buildings displayed a recognizable character during the rule of the Seljuks in Anatolia. Even though no two facades appear to be the same with their constitutive elements and with the articulations in their compositions, they seem to attain remarkable similarities. Within the general formulation of the facade compositions, the gateways namely the portals {taçkapı) come forth to reflect the architectural facade concepts of the Anatolian Seljuks, not only with their individual elements but also as the major element of the facade; acting as the focal component. This study proposes an analytical research of the Seljuk portals within an architectural context. The significance of the study lies in the evaluation of the building elements, namely the portals in relation to the buildings they belong to, in other words, the evaluation of the building elements within their architectural context. In this sense, the portals are examined in terms of their direction and location in the plan, in that sense, their relation to circulation scheme and plan layout of the buildings they belong to, mass articulation and dimensional relations, and their combination and integration with the composition of the facade they belong to. Consequently, in this research, which displays a synthetic methodological approach, possible typologies of portals within an architectural context, are discovered.

Anahtar Kelime: plan scheme anatolian seljukid architecture architectural characteristics architectural history madrasah portal facade design mosque architectural elements architectural design historic buildings

Konular: Tarih Sanat

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

ALTUN, Ara, (1988). Ortaçağ Türk Mimarisinin Ana Hatları İçin Bir Özet, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
AKOK, Mahmut, (1967). "Kayseri Huant Hatun Külliyesi'nin Mimari Rölevesi", Türk Arkeoloji Dergisi, 16/1: 5-44.
AKOK, Mahmut, (1968). "Kayseri'de Gevher Nesibe Hatun Darüşşifası ve Sahibiye Medresesi Röleve ve Mimarisi", Türk Arkeoloji Dergisi, 17/: 133-184.
AKÇAY, İlhan, (1966). "Yakutiye Medresesi", Vakıflar Dergisi, 6: 146-152.
ANDREWS, Peter A., (1995). "Pishtaq", The Encyclopedia of Islam, C. E. Bosworth, E. Van Donzel, W. P. Heinrcihs ve G. Lecomte, Leiden, E. J. Brill: 313-316.
AREL, Hilmi, (1962). "Divriği Ulu Camii Kuzey Portalinin Mimari Kuruluşu", Vakıflar Dergisi, 5:99-111.
AREL, Hilmi, (1962). "Divriği Ulu Cami'nin Tekstil Kapısı ve Diğerleri", Vakıflar Dergisi, 5: 113-125.
ASLANAPA, Oktay, (1993). Türk Sanatı, 3. Basım, İstanbul, Remzi Kitabevi.
AYDIN, Filiz, (1973). "Alaiye (Süleyman Pervane) Medresesi", Vakıflar Dergisi, 10:251-272.
BAKIRER, Ömür, (1999). "The Story of Three Grafitti", Muqarnas, 16: 42-69.
BAYBURTLUOĞLU, Zafer, (1977). "Anadolu Selçuklu Devri Büyük Programlı Yapılarında Önyüz Düzeni", Vakıflar Dergisi, 11: 67-106.
BLOOM, Jonathan M., (1995). "The Mosque of al-Hakim in Cairo", Muqarnas, 1: 15-36.
BRENDT, Barbara, (1975-76). "The Patronage of Fahraddin Ali İbn al- Husain and the Work of Kaluk İbn Abdallah in the Development of the Decoration of Portals in Thirteenth Century Anatolia", Kunst des Orients, 10, Heft V2 160-186.
CANER, Çağla, (2002). A Study on Portal Composition and its Contribution to Facade Design in Anatolian Seljuk Buildings, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, (Yayımlanmamış).
CANER, Çağla, (2005). "Yapı Bağlamında Yapı Elemanlarının İncelenmesi: Anadolu Selçuklu Portalleri", Türkiye'de Sanat ve Mimarlık Tarihçiliği Sorunları Sempozyumu, Erciyes Üniversitesi, 04-06 Nisan 2005, Kayseri, Baskıda.
CRESWELL, Keppel A. C, (1995). "Bab", The Encyclopedia of Islam, C. E. Bosworth, E. Van Donzel, W. P. Heinrichs ve G. Lecomte, Leiden, E. J. Brill: 830-832.
CROWE, Yolanda, (1984). "Central Asia and Afghanistan", Architecture of the Islamic World; Its History and Social Meaning, (der. G. Michell), London, Thames and Hudson.
ETTINGHAUSEN, Richard, GRABAR Oleg, (1987). The Art and Architecture of Islam: 650-1250, London; Penguin Books.
KARAMAGARALI, Haluk, (1982). "Sahip Ata Cami'nin Restitüsyonu Hakkında Bir Deneme", Rölöve ve Restorasyon Dergisi, 3: 49-77.
KUBAN, Doğan, (1999). Divriği Mucizesi, Selçuklular Çağında İslam Bezeme Sanatı Üzerine Bir Deneme, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
KURAN, Aptullah, (1969). Anadolu Medreseleri, 1-2, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
ORAL, Zeki, (1961). "Konya'da Sırçalı Medrese", Belleten, 25/99: 335-396.
ÖDEKAN, Ayla, (1977). Osmanlı Öncesi Anadolu Türk Mimarisinde Mukarnaslı Portal Örtüleri, İstanbul, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
ÖGEL, Semra, (1957). "Bir Selçuklu Portalleri Grubu ve Karaman'daki Hatuniye Medresesi Portali", Yıllık Araştırmalar Dergisi, 2: 115-119.
ÖGEL, Semra, (1966). Anadolu Selçuklularının Taş Tezyinatı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
ÖGEL, Semra, (2006). "Taçkapılar", Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, 1, A. U. Peker, K. Bilici, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
ÖNEY, Gönül, (1966). "Kayseri Hacı Kılıç Cami ve Külliyesi", Belleten, 30/119: 377-390.
ÖNEY, Gönül, (1978). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları, Ankara, Türkiye İş Bankası Yayınları.
ROGERS, Michael J., (1965). "The Çifte Minare Medrese at Erzurum and the Gök Medrese at Sivas", Anatolian Studies, 15: 63-85.
ROGERS, Michael J., (1971). "Seljuk Influence on the Monuments of Cairo", Kunst des Orients, 7, Heft 1, Wiesbaden: 41-68.
ROGERS, Michael J., (1972). "The Date of the Çifte Minare Medrese at Erzurum", Kunst des Orients, 7, Heft XA, Wiesbaden: 77-119.
SÖZEN, Metin, (1970). Anadolu Medreseleri, Selçuklu ve Beylikler Devri, 1-2, İstanbul, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
TUNCER, Orhan C.,(1981). "Orantı ve Modül Üzerine Selçuklu Yapılarından Bazı Örnekler", Vakıflar Dergisi, 13: 449-487.
TUNCER, Orhan C, (1982). "Birkaç Selçuklu Taçkapısında Geometrik Araştırmalar", Vakıflar Dergisi, 16: 61-76.
TUNCER, Orhan C, (1997). "Kayseri Yedi Selçuklu Taçkapısında Geometrik Düzen", Vakıflar Dergisi, 26: 105-152.
ÜNAL, Rahmi H., (1982). Osmanlı Öncesi Anadolu — Türk Mimarisinde Taçkapılar, İzmir, Ege Üniversitesi Yayınları.
YÖRÜKOĞLU, Ömer, (1978). "Çifte Minareli Medrese (Hatuniye) Hafriyatı", Vakıflar Dergisi, 12: 235-246.

APA	CANER YÜKSEL Ç, bakırer ö (2009). Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal. , 13 - 30.
Chicago	CANER YÜKSEL ÇAĞLA,bakırer ömür Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal. (2009): 13 - 30.
MLA	CANER YÜKSEL ÇAĞLA,bakırer ömür Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal. , 2009, ss.13 - 30.
AMA	CANER YÜKSEL Ç,bakırer ö Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal. . 2009; 13 - 30.
Vancouver	CANER YÜKSEL Ç,bakırer ö Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal. . 2009; 13 - 30.
IEEE	CANER YÜKSEL Ç,bakırer ö "Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal." , ss.13 - 30, 2009.
ISNAD	CANER YÜKSEL, ÇAĞLA - bakırer, ömür. "Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal". (2009), 13-30.

APA	CANER YÜKSEL Ç, bakırer ö (2009). Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(10), 13 - 30.
Chicago	CANER YÜKSEL ÇAĞLA,bakırer ömür Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.10 (2009): 13 - 30.
MLA	CANER YÜKSEL ÇAĞLA,bakırer ömür Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.10, 2009, ss.13 - 30.
AMA	CANER YÜKSEL Ç,bakırer ö Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2009; 0(10): 13 - 30.
Vancouver	CANER YÜKSEL Ç,bakırer ö Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2009; 0(10): 13 - 30.
IEEE	CANER YÜKSEL Ç,bakırer ö "Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal." Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.13 - 30, 2009.
ISNAD	CANER YÜKSEL, ÇAĞLA - bakırer, ömür. "Anadolu Selçuklu dönemi yapılarından medrese ve camilerde portal". Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 10 (2009), 13-30.