Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri

KURUBAŞ, Erol

Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri

Erol KURUBAŞ (Kırıkkale Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü, Kırıkkale, Türkiye)

Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi

12 3

Yıl: 2009 Cilt: 8 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 39 - 69 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri

Öz:

Soğuk Savaş sonrası Türk dış politikasını etkileyen önemli faktörlerden birisi de Kürt sorunudur. Gerçekten de Kürt sorunu Türk dış politikasının genel vizyonu, iç dinamikleri ve ikili ilişkileri üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Özellikle sorunun bir yandan ulusal birlik ve ülkesel bütünlüğe yönelik tehdidi öte yandan uluslararası boyutu onu acil çözüm bekleyen en önemli dış politika sorunu haline getirmektedir. Ayrıca Kürt sorununun yabancı aktörlerin Türkiye’nin içişlerine karışmalarına zemin hazırlayarak aleyhine kullanılabilecek bir koz olması Türkiye’nin uluslararası alandaki imkân ve yeteneklerini daraltmaktadır. Ortadoğu ve Batı’yla ilişkilerde büyük zorluklara yol açması da konunun Türk dış politikasındaki önemini artırmaktadır. Sonuçta bu sorunlar demeti Türkiye’nin uluslararası konumunu olumsuz etkileyerek Türk dış politikasını birtakım açmazlara, hatta orta ve uzun vadede ulusal çıkarları ve güvenliği açısından büyük riskler içeren politikalara mahkûm etmektedir

Anahtar Kelime: etnik gruplar Türk dış politikası kürt sorunu etnik toplum

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık

1 Etnisite ve etnik gruplar konusunda bkz. Anthony D. Smith, The Ethnic Origins of Nations,Oxford, Basil Blackwell Inc., 1986, ss. 21-128; Anthony D. Smith, Milli Kimlik, Çev. Bahadır Sina Şener, İstanbul, iletişim Yayınları, 1994, ss. 40-73; Walker Connor, Ethnonationalism: The Quest for Understanding, Princeton, New Jersey, Princeton University Press, 1994 s. 101-103; Craig Calhoun, Nationalism, Buckingham, Open University Press, 1997, ss. 29-50; Paul R.Brass, Ethnicity and Nationalism: Theory and Comparison, London, Sage Pub., 1991, ss. 18-75.
2 Rodolfo Stavenhagen, Ethnic Conflicts and the Nation-State, London, Macmillan Press Ltd.,1996, s. 284.
3 Vojislav Stanovcic, “Problems and Options in Institutionalizing Ethnic Relations”, International Political Science Review, Vol. 13, No. 4 (1992), s. 363. Ayrıca bkz. Muzaffer Ercan Yılmaz, Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Etnik Çatışmalar, Ankara, Nobel Yay., 2007,ss. 7-43.
4 Erol Kurubaş, “Etnik Sorunlar: Ulus-Devlet ve Etnik Gruplar Arasındaki Varoluşsal ilişki”,Doğu Batı, S. 44 (Şubat, Mart, Nisan, 2008), ss. 17-25.
5 Stavenhagen, op.cit., s. 3.
6 Ayrıntı için bkz. Rajat Ganguly and Ray Taras, Understanding Ethnic Conflict: The International Dimension, NY, Longman, 1998, ss. 68-91; Stephen Ryan, Ethnic Conflict and International Relations, 2nd Ed., Aldershot, Sydney, Darthmount, 1995, ss. 6-15. Michael E. Brown, “Causes and Implications of Ethnic Conflict”, Ethnic Conflict and International Security, Ed. Michael E. Brown, Princeton, Princeton University Press, 1993, ss. 16-22.
7 Nurcan Özgür, “Balkanlar Devletlerinin Dış Politika Uygulamalarında Etnik Sorunların Rolü (1989-1997)” Uluslararası Politikada Yeni Alanlar Bakışlar, Der. Faruk Sönmezoğlu, İstanbul, Der Yay., 1998, s. 201.
8 Alexis Heraclides, “Secessionist Minorities and External Involvement”, International Organizations, Vol 44, No. 3 (Summer 1990), ss. 345-346.
9 Ayşe Betül Çelik and Bahar Rumelili, “Necessary but not Sufficient: The Role of EU in Resolving Turkey’s Kurdish Question and Greek-Turkish Conflicts”, European Foreign Affairs Review, 11 (2006), s. 203.
10 Hüseyin Pazarcı, Uluslararası Hukuk I, Ankara, Turhan Kitabevi, 1993, ss. 9-10
11 Heraclides, op.cit., ss. 353-354; Ganguly and Taras, op.cit., ss. 79-80.
12 Ganguly and Taras, op.cit., ss. 75-78; Yılmaz, op.cit., ss. 37-39. Ampirik çalışmalar için bkz. David R. Davis and Will H. Moore, “Ethnicity Matters: Transnational Ethnic Alliances and Foreign Policy Behavior”, International Studies Quarterly, Vol. 41, No.1 (Mar. 1997), ss. 171-184; Stephen M. Saideman, “Discrimination in International Relations: Analyzing External Support for Ethnic Groups”, Journal of Peace Research, Vol. 39 No. 1 (2002), ss. 27-50; Gülriz Gigi-Gokcek, “Ethnic Conflict and Interstate War: An Analysis of The Kurdish Problem”, Prepared for presentation at the International Studies Association Annual Meeting, New Orleans, Louisiana, March 27, 2002.
13 Bkz. Ganguly and Taras, op.cit., ss. 114-116; Brown, op.cit., s. 21.
14 Saideman, “Discrimination in International Relations:…”, Ibid, ss. 28, 29-33.
15 Davis and Moore, Ibid., ss. 171-184.
16 Özgür, op.cit., ss. 201-202.
17 Heraclides, op.cit. ss. 356-367.
18 Heraclides, op.cit. ss. 368-370.
19 Saideman, “Discrimination in International Relations…”, op.cit., ss. 28-29.
20 Gigi-Gokcek, op.cit., ss. 7-12.
21 Asa Lundgren, İstenmeyen Komşu: Türkiye’nin Kürt Politikası, Çev. N.U.Kuglin, İstanbul, Kitap Yay., 2008, s. 23.
22 Bkz. Stephen Shulman, “National integration and foreign policy in multiethnic states”, Nationalism and Ethnic Politics, Vol. 4, No. 4 (Winter 1998), ss. 110-132.
23 Ronald J. Jepperson, Alexander Wendt and Peter J. Katzenstein, “Norms, Identity, and Culture in National Security”, The Culture of National Security: Norms and , Identity in World Politics, Ed. by Peter J. Katzenstein, NY, Columbia University Press, 1996 s. 59.
24 Paul A. Kowert, “Ulusal Kimlik: içsel ve Dışsal”, Uluslararası ilişkilerin Psikolojisi, Der. Erol Göka, Işık Kuşçu, Ankara, ASAM Yay., 2002, s. 53.
25 Stephen Saideman, “Conclusion: Thinking Theoretically about Identity and Foregn Policy”, Identity and Foreign Policy in the Middle East, Ed. by S. Telhami and M. Barnett, Ithaca, London, Cornell University Press, 2002, s.172.
26 Kürt sorununu anlamak için sadece siyasal yönüne bakmak yeterli değildir, bununla birlikte gelir seviyesi, eğitim, sağlık ve kamu hizmetleri gibi maddi unsurlarla dil, kültür, aidiyet gibi psikolojik unsurlardan oluşan güvensizlik ortamına bakmak gerekir. Ahmet içduygu, David Romano and İbrahim Sirkeci, “The Ethnic Question in an environment of security: the Kurds in Turkey”, Ethnic and Racial Studies, Vol. 22, No. 6 (Nov. 1999), s. 992.
27 Ahmet Davutoğlu, Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslararası Konumu, İstanbul, Küre Yay., 2001, s. 439.
28 Geniş bilgi için bkz. Erol Kurubaş, Kürt Sorununun Uluslararası Boyutu ve Türkiye, C. 2 (1960’lardan 2000’lere), Ankara, Nobel Yay., 2004, ss. 59-93.
29 En son girişim Mayıs 2008’de olmuştur. Paris Kürt Enstitüsü International Herald Tribune (20 Mayıs), Le Monde (21 Mayıs), Frankfurter Allgemeine (26 Mayıs), The New York Times (4 Haziran) gazetelerinde uluslararası topluluğu çözüm için harekete geçmeye ve arabulucu atamaya çağıran 1000 imzalı bir bildiri yayınlatmıştır. Bkz. _____http://www.institutkurde.org/imza/?language=turkce>
30 Batılı ülkelerin yaklaşımları için bkz. Kurubaş, Kürt Sorununun Uluslararası…, op.cit., ss. 221-272; Kemal Kirişçi, Gareth M. Winrow, Kürt Sorunu: Kökeni ve Gelişimi, Çev. Ahmet Fethi, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yay., 1997, 175-185.
31 Avrupa’nın ontolojik güvenlik anlayışına ilişkin bkz. Haluk Özdemir, “Identity and Ontological Security of Europe”, Journal of Modern Science, Vol 1, No. 3 (2006), ss. 241-272.
32 Bkz. Kurubaş, Kürt Sorununun Uluslararası…, op.cit., ss. 136-171; 185-219.
33 Kurubaş, Kürt Sorununun Uluslararası…, op.cit., ss. 237-238.
34 Belge ve kararlar için bkz. Kurubaş, Kürt Sorununun Uluslararası…, op.cit., ss. 310-347.
35 William Park, “Turkey, Northern Iraq and the Kurdish Problem”, Regional in/security: Redefining Threats and Responses, Eds. M.Aydın, Ç.Erhan, S.Açıkmeşe, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi, 2007, s. 213.
36 Geniş bilgi için bkz. Kurubaş, op.cit., ss. 224-243.
37 Davutoğlu, , op.cit., s. 444.
38 Bu konuda bkz. Erol Kurubaş, “AB’nin Türkiye’deki Kürtlere Yönelik Politikası ve Demokratikleşmeye Etkileri”, Demokrasi Platformu, Yıl 1, S.1 (Kış 2005), ss. 187-206.
39 Michael M. Gunter, “The Continuing Kurdish Problem in Turkey After Öcalan’s Capture”, Third World Quarterly, Vol. 21, No. 5 (2000), s. 862.
40 Kurubaş, “AB’nin Türkiye’deki Kürtlere Yönelik…”, s. 187. AB ülkelerinin PKK’yı terör örgütü olarak nitelemesine karşın, dolaylı desteğini sürdürmesi bu ülkelerin PKK’ya dayanarak bir Ortadoğu politikası geliştirmek istediğini de düşündürmektedir. Çünkü AB ülkeleri Kürtlerin gelecekte olası birtakım kazanımları konusunda tamamen ABD’ye değil, kendilerine de minnet duymalarını istemektedir. O nedenle AB ülkeleri en başarısız oldukları “Ortak Dış Politika ve Güvenlik Politikası” alanında bir istisna olarak bu konuda ortak hareket edebilmektedirler. Öte yandan, resmi ve gayrı resmi durum arasındaki çelişki başka nedenlerin yanı sıra AB Komisyon ve Parlamentosu’nun farklı yaklaşımlarından da kaynaklanıyor olabilir. Konsey ve Komisyon daha çok genel olarak tüm vatandaşların kültürel haklarının verilmesine dikkat çekerken, Parlamento’nun son derece sert kararlar alarak Türkiye’yi tutumundan dolayı şiddetle kınadığı ve çözüm için detaylı sayılabilecek önerilerde bulunduğu, parlamenterlerin PKK’lılarla ilişki içinde olduğu görülmektedir. Kurubaş, , op.cit., ss. 191-199.
41 AB’nin bakış açısı için bkz. Nathalie Tocci, “Conflict Resolution in the Neighbourhood: Comparing EU Involvement in Turkey’s Kurdish Question and in the Israeli-Palestinian Conflict”, Mediterranean Politics, Vol. 10, No. 2 (July 2005), ss. 128
42 AB’nin etki biçimleri için bkz. Çelik and Rumelili, s. 207.
43 Çelik and Rumelili, , op.cit., ss. 209-211.
44 Çelik and Rumelili, , op.cit., s. 214.
45 Pınar Tank, “The Effects of the Iraq War on the Kurdish Issue in Turkey”, Conflict, Security & Development, Vol 5, No. 1 (April 2005), s. 70.
46 Geniş bilgi için bkz. Kurubaş, , op.cit., ss. 280-307.
47 Barzani 26 Şubat 2007’de, "İran ve Türkiye, Kürtlerin bağımsız bir devlete sahip olma hakkı olduğu fikrine alışmalı" ifadesini kullanarak Türkiye'deki Kürt sorununun PKK'dan ibaret olmadığını, bu sorunun sadece siyasi ve barışçıl yöntemlerle çözebileceğini söylemiş; 1 Mart 2007’de “Türkiye’deki Kürtlerin de kendi kaderlerini belirleyeceklerini, Türkiye’nin askeri yöntemlerle bu sorunu çözemeyeceğini ve siyasal çözüm bulması gerektiğini” belirtmiştir. “Barzani: Türkiye’deki Kürt Sorununun Askeri Çözümü Yok”, Milliyet, 1 Mart 2005, _____http://www.milliyet.com.tr/2007/03/01/son/sondun16.asp>, “Barzani: Ne PKK'ya dokunurum, ne sınır ötesi operasyonu kabul ederim”, Radikal, 27 Şubat 2007, _____http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=214159>
48 Bkz. Ramazan Gözen, “Türk Dış Politikasında Vizyon ve Revizyon”, Demokrasi Platformu, No. 4 (Güz 2005), ss. 43-47.
49 Bkz. Baskın Oran, “Giriş: Türk Dış Politikasının Teori ve Pratiği”, Türk Dış Politikası C. I (1919-1980), Ed. Baskın Oran, 2.b., İstanbul, İletişim Yay., 2003, ss. 85-88.
50 İnşacı yaklaşım, uluslararası politikanın sosyal yapı ve aktörler arasındaki karşılıklı etkileşimin yani sosyal ilişkilerin ürünü olduğunu ileri sürer. Sosyal ilişkilerin güç ve çıkar ilişkilerinden önce gelerek çıkarları belirlediğini ve uluslararası normları ürettiğini, bunların da sadece düzenleyici değil inşa edici olduğunu belirtir. Bu konuda bkz. Alexander Wendt, Social Theory of International Politics, Cambridge, Cambridge University Press, 1999; Alexander Wendt, “Anarchy is what States Make of it: The Social Construction of Power Politics”, International Organization, Vol. 46, No. 2 (1992), ss. 391-425.
51 Özal cumhurbaşkanıyken “kendi kanında Kürtlük olduğu”ndan, 1992’de Demirel başbakanken “Kürt realitesini tanımak”tan, 1993’te Başbakan Çiller “Bask modeli”nden, 1999’da Başbakan M. Yılmaz “AB’ye giden yolun Diyarbakır’dan geçtiği”nden ve 2005’te Başbakan Erdoğan, “Devletin geçmişte Kürtlere yönelik bazı hatalı politikaları olabileceği”nden söz etmiş ve kültürel haklar konusunda bazı sözler vermişlerdi.
52 Gözen, , op.cit., s. 50.
53 Lundgren, op.cit., ss. 11-12.
54 Bazıları için bkz. Park, op.cit.,s. 219.
55 Gelişmeler için bkz. Tank, op.cit.,ss. 77-79.
56 Ümit Özdağ, Türkiye-Avrupa Birliği ilişkileri: Jeopolitik inceleme, Ankara, ASAM, 2002, s. 56.
57 Park, op.cit., s. 213.
8 Lenore Martin, “Turkey’s National Security in the Middle East”, Turkish Studies, Vol. 1, No. 1 (Spring 2000), ss. 87-89.
59 Bu konunun değerlendirmesi için bkz. Erol Kurubaş, “Pan-Kürdist Hayaller ve Gerçekler”, Stratejik Analiz, C. 8, S. 92 (Aralık 2007), ss. 69-75.
60 Bu yöndeki faaliyetlere ilişkin bkz. Özdağ, Ibid., ss. 106-107.
61 Cengiz Çandar, “Turkish Foreign Policy and the War on Iraq”, Eds. L.G. Martin and D.Keridis, The Future of Turkish Foreign Policy, Cambridge, MIT Press, 2004, s. 53’ten Park, s. 208
62 Bkz. Erol Kurubaş, “Türkiye-Suriye-İran Arasındaki işbirliği Çabalarının Analizi ve Ortadoğu'daki Güç Dengelerine Etkisi”, Avrasya Dosyası, C.9, S.4, (Kış 2003), ss. 204-219.
63 Türkiye’nin olası seçeneklerinin değerlendirmesi için bkz. Martin, op.cit., ss. 95-100.
64 Kirişçi, Winrow, op.cit., s. 164-170.
65 Türkiye’nin Türkmen politikasının da birtakım riskler içerdiği söylenmelidir. Türkiye’nin Türkmen politikasına ilişkin bkz. Tank, op.cit.,, ss. 80-82; Lundgren, op.cit.,, ss. 91-95; Gökhan Çetinsaya, Irak Dosyası: Irak’ta Yeni Dönem, Ortadoğu ve Türkiye, Ankara, SETA, 2006, ss. 48-50.
66 Sabri Sayari, “Turkish Foreign Policy in the Post Cold War Era: The Challenge of Multi- Regionalism”, Journal of International Affairs, Vol. 54, No.1 (Fall 2000), ss. 171-172.
67 Bu yorum için Yrd. Doç. Dr. Haluk Özdemir’e teşekkür ederim.
68 Kemal Kirişçi, “Between Europe and the Middle East: The Transformation of Turkish Policy”, Middle East Review of International Affairs (MERIA), Vol. 8, No. 1 (March 2004). _____http://meria.idc.ac.il/journal/2004/issue1/jv8n1a4.html />.
69 Türk dış politikasının temel ilkeleri için bkz. Oran, op.cit., s. 46-53.
70 Baskın Oran, Kalkık Horoz: Çekiç Güç ve Kürt Devleti, 2.b., Ankara, Bilgi Yay., 1998, s. 280; Lundgren, op.cit., s. 9.
71 1926 tarihli Türkiye-Irak sınırını belirleyen Ankara Antlaşmasında Türkmenlerin haklarıyla ilgili hiçbir hükmün yer almaması çok anlamlıdır. Hâlbuki bu tip toprak düzenlemelerinde dönemin yaygın uygulaması, anlaşmalara bu toprakları terk eden devletlerin akrabalarının (azınlık) haklarını garanti altına alan hükümlerin konulmasıydı. Bunun önemli bir nedeni Türkiye’nin azınlık anlayışını, Lozan’da da görüldüğü gibi, “gayrimüslim” ölçütüne dayandırmasıydı. Türkiye kendisiyle tezada düşmemek için Türkmenlerin haklarını gündeme bile getirememiştir. Bugünse Kuzey Irak’ta etkili olmak için aynı konuda açmaza düşme pahasına Türkmenleri himaye politikası geliştirilmeye çalışılmaktadır.
72 F. Stephen Larrabee, Ian O.Lesser, Türk Dış Politikası Belirsizlik Döneminde, Çev. M. Yıldırım, Ankara, Ötüken Yay, 2002, s. 177. İsrail’in G. Lübnan’a yönelik operasyonları kastediliyor. Türk kamuoyunda da bazen çok yanlış olarak Türkiye’nin haklılığı İsrail’in bu türden eylemleriyle gerekçelendirilmeye çalışılmaktadır.
73 Bu sözleşmelere ilişkin bkz. Erol Kurubaş, Asimilasyondan Tanınmaya: Uluslararası Alanda Azınlık Sorunları ve Avrupa Yaklaşımı, 2. B., Ankara, Asil Yay., 2006, ss. 74-84.

APA	KURUBAŞ E (2009). Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri. , 39 - 69.
Chicago	KURUBAŞ Erol Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri. (2009): 39 - 69.
MLA	KURUBAŞ Erol Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri. , 2009, ss.39 - 69.
AMA	KURUBAŞ E Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri. . 2009; 39 - 69.
Vancouver	KURUBAŞ E Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri. . 2009; 39 - 69.
IEEE	KURUBAŞ E "Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri." , ss.39 - 69, 2009.
ISNAD	KURUBAŞ, Erol. "Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri". (2009), 39-69.

APA	KURUBAŞ E (2009). Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 8(1), 39 - 69.
Chicago	KURUBAŞ Erol Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi 8, no.1 (2009): 39 - 69.
MLA	KURUBAŞ Erol Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, vol.8, no.1, 2009, ss.39 - 69.
AMA	KURUBAŞ E Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi. 2009; 8(1): 39 - 69.
Vancouver	KURUBAŞ E Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi. 2009; 8(1): 39 - 69.
IEEE	KURUBAŞ E "Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri." Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 8, ss.39 - 69, 2009.
ISNAD	KURUBAŞ, Erol. "Etnik sorun-dış politika ilişkisi bağlamında Kürt sorununun Türk dış politikasına etkileri". Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi 8/1 (2009), 39-69.