Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına

GÖKSU, Erkan

Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına

Erkan GÖKSU (Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Tokat, Türkiye)

Türk Dünyası Araştırmaları

50 2

Yıl: 2011 Cilt: 96 Sayı: 191 Sayfa Aralığı: 97 - 116 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına

Öz:

Gazneliler Devleti’nin kurucusu olarak kabul edilen Alptegin, Sâmânî emîri Ahmed b. İsmâil tarafından satın alınan Türk kökenli bir gulâmdır. Gulâm sistemini başarıyla uyguladığı bilinen Sâmânîler döneminde iyi bir eğitim almış ve kısa sürede temayüz ederek önemli görevlere yükselmiştir. Zamanla Sâmânî tahtında meydana gelen hükümdar değişikliklerine müdahale edebilecek derecede etkin bir güce ulaşmıştır. Ancak bu durum fazla sürmemiştir. Merkezi otorite ile yaşadığı çatışma neticesinde Sâmânî hizmetinden ayrılmak zorunda kalarak Gazne’ye gitmiş ve burayı fethederek Gazneliler Devleti’nin temelini atmıştır. Alptegin’in köle pazarında başlayan hikâyesi, kurulduğu coğrafyada günümüze kadar etkisi silinmeyen bir devletin, Gazneliler Devleti’nin kurucusu olarak son bulmuştur.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

Alptegin: The Throne of Ghazni from the Slave market

Öz:

Alptegin has been accepted as the founder of the Ghaznavids state. He was ghulam and his origin was Turkish he was bought by Samanid Amir Ahmad bin Ismail. Samanids known to have applied the Ghulam system successfully and in their state, Alptegin received a high class education and therefore he was promoted to high position in a short time. His position gave him the opportunity to play active role in the struggle for throne. However his power declined in a short time and lost his authority. He had to leave from Samanid service and went to Ghazni and also he conquered there where he found the Ghazni State. The story of Alptegin began in a slave market finished in the geography that it was found as the founder of the Ghazni State that the effects wasn’t deleted to present.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Amitai, Reuven, “The Mamluk Institution, or One Thousand Years of Military Slavery in the Islamic World”, Arming Slaves: From Classical Times to the Modern Age, (Editors: Christopher Leslie Brown, Philip D. Morgan), (Yale University Press), New Haven 2006, s. 40-50.
Amitai, Reuven-Preiss, Mongols and Mamluks: The Mamluk-Ilkhanid War, 1260-1281, Cambridge University Press, 1995.
Ayalon, David, “Aspects of the Mamluk Phenomenon, Part I: The Importance of the Mamluk Institution”, Der Islam, LIII/2 (1976), s. 196-225.
Ayalon, David, “Memlûk Devletinde Kölelik Sistemi”, (Terc. Samira Kortantamer), Tarih İncelemeleri Dergisi, IV (1988), s. 211-248.
Ayalon, David, “Preliminary Remarks on the Mamluk Military Institution in Islam”, War Technology and Society in the Middle East, (Ed. V.J. Parry-E.Yapp), London 1975, s. 44-58.
Ayalon, David, “Studies on the Structure of the Mamluk Army I”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, XV/2 (1953), s.203-228.
Barthold, W., “Abdu’l-melik”, İA., I, s. 97-98.
Barthold, W., “Alptegin”, İA., I, s. 386.
Barthold, W., “Bel’âmî”, İA., II, s. 465-466.
Barthold, W., Moğol İstilasına Kadar Türkistân, TTK Yay., Ankara 1990.
Bosworth, C.E., “Ghaznavid Military Organization”, Der Islam, XXXVI (1960), s. 37-77.
Bosworth, C.E., “Nûh I”, EI2, VIII, s. 109-110.
Bosworth, C.E., “Sâmânids”, EI, VIII, Leiden, 1995, s. 1025-1029.
Bosworth, C.E., “The Early Ghaznavids”, The Cambridge History of Iran, IV, (From the Arab Invasion to the Saljuqs), (Edited by R.N. Frye), Cambridge University Press, 1975, s. 162-197.
Bosworth, C.E., “The Ghaznavids”, History of Civilizations of Central Asia, Volume: IV, Part: I, (The Age of Achievement: AD 750 to the End of the Fifteenth Century), (Eds. M.S. Asimov and C.E. Bosworth), Unesco 1996, s. 95-117.
Bosworth, C.E., The Ghaznavids, Their Empire in Afghanistan and Eastern Caliphate (994-1040), New Delhi 1992.
Carl Brockelmann, İslam Milletleri ve Devletleri Tarihi I, (Çev. Neşet Çağatay) Ankara 1964.
Crone, Patricia, Slaves on Horses: The Evolution of the Islamic Polity, (Cambridge University Press), New York, 1980.
Çetin, Altan, “Memlûk Askerinin Eğitimi”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, VII/2, (Ağustos 2003), s. 219-235.
Çetin, Altan, Memlûk Devletinde Askerî Teşkilât, (Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2002.
Dames, M. Longworth, “Gazne”, İA., IV, s. 741-742.
Doğan, İsa, “Hasan el-Utrûş”, DİA., XVI, s. 356-358.
Dunlop, D.M., “Bal’amî”, EI2, I, s. 984-985.
el-Cuzcânî (İbn Minhâcü’d-dîn Osman), Tabakât-ı Nâsırî, I, (Neşr. Abdu’l-hay Habîbî), Kâbil 1342.
el-Kalkaşandî (Ahmed b. Ali el-Kalkaşandî), Subhu’l-A’şâ fi Sınâ’ati’l-İnşâ, IIIV, (Tahkîk. Muhammed Hüseyin Şemsüd-dîn), Beyrut 1988.
en-Narşahî (Ebû Bekr Muhammed b. Ca’fer), Târîh-i Buhârâ, (Description Topographique et Historique de Boukhara), (Neşr. Ch. Schefer), Paris 1892.
es-Sem’ânî, el-Ensâb, III, [el-Mektebetü’ş-Şâmile].
Frye, Richard N., “The Sâmânids”, The Cambridge History of Iran, IV, Cambridge 1993, s. 136-161.
Genç, Reşat, Karahanlı Devlet Teşkilatı, TTK Yay., Ankara 2002.
Gerdîzî (Ebû Sa’îd Abdu’l-hayy b. Dahhâk b. Mahmûd), Târîh-i Gerdîzî, (Tashîh ve Mukâbele: Abdu’l-hayy Habibî), Tahran 1363.
Gordon, Matthew S., The Breaking of a Thousand Swords: A History of the Turkish Military of Samarra (A.H. 200-275/815-889 C.E.), (State University of New York Press), Albany 2001.
Göksu, Erkan, “Türkiye Selçuklu Devletinde Gulâm Eğitimi ve Gulâmhâneler”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi (A Journal of Oriental Studies), Yıl: 7, Sayı: 24, (Güz 2007), s. 65-84.
Göksu, Erkan, Türkiye Selçuklularında Ordu, TTK Yay., Ankara 2010.
Hamdullâh Müstevfî-i Kazvînî, Târîh-i Güzîde, (Neşr. Abdu’l-Hüseyin Nevâ’î), Tahran 1362.
Hasan Enverî, Istılâhât-ı Dîvânî Devre-i Gaznevî ve Selçûkî, Tahran 2535.
Irwin, Robert, The Middle East in the Middle Ages: The Early Mamluk Sultanate, 1250-1382, Carbondale: Southern Illionis Univesty Press, 1986.
İbn Haldûn, Mukaddime, II, (Çev. Zakir Kadirî Urgan), MEB Yay., İstanbul 1997.
İbn İsfendiyar, Târîh-i Taberistân, (İng terc. History of Tabaristan, Trans. E.G. Browne), Leyden, London 1905.
İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, XI, (Türkçe terc. Mehmet Keskin), İstanbul 1995.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, VIII, (Türkçe terc. Ahmet Ağırakça), İstanbul 1989.
Koca, Salim, Selçuklularda Ordu ve Askerî Kültür, Ankara 2005.
Konukçu, Enver, “Gazne”, DİA., XIII, s. 479-480.
Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi III (Alp Arslan ve Zamanı), TTK Yay., Ankara 2001.
Levanoni, Amelia, “The Sultan’s Laqab: A Sign of a New Order in Mamluk Factionalism”, The Mamluks in Egyptian and Syrian Politics and Society, (Edited by Michael Winter-Amalia Levanoni), E.J. Brill, Leiden 2004, s. 84-100.
Mahmûd Nedîm Ahmed Fehîm, el-Fennü’l-Arabî el-Ceyşü’l-Mısrî fi’l-Asri’l-Memlûkî el-Bahrî (1250-1383/648-783), (Basım yeri yok) 1983.
Merçil, Erdoğan, “Alptegin”, DİA., II, s. 525-526.
Merçil, Erdoğan, “Gulâm”, DİA., XIV, s. 181-184.
Merçil, Erdoğan, “Muhtâcoğulları”, DİA., XXXI, s. 50-51.
Merçil, Erdoğan, “Sâmânîler Devletinde Türklerin Rolü”, İÜ Tarih Dergisi, (Hakkı Dursun Yıldız’a Hatıra), Sayı: 35, (1994), s. 253-266.
Merçil, Erdoğan, “Sîmcûrîler III-Ebûl-Hasan Muhammed b. İbrahim b. Sîmcûr”, İÜ Tarih Dergisi, Sayı: 33, (1982), s. 115-132.
Merçil, Erdoğan, “Sîmcûrîler II-İbrahim b.Simcûr”, İÜ Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı: 10-11, (1981), s. 91-96.
Merçil, Erdoğan, “Sîmcûrîler I-Simcûr ed-Devatî”, İÜ Tarih Dergisi, Sayı: 32, (1979), s. 71-88.
Merçil, Erdoğan, “Sîmcûrîler IV-Ebû Ali b. Ebûl-Hasan Sîmcûr”, Belleten, XLIX/195, (1985), s. 547-567.
Merçil, Erdoğan, Gazneliler Devleti Tarihi, TTK Yay., Ankara 1989.
Mîrhond (Muhammed Hândşâh b. Mahmûd), Târîh-i Ravzatu’s-Safâ, IV, (Tashîh ve tahşiye: Cemşîd Kiyânfer), Tahran 1385.
Nicolle, David, Saracen Faris 1050-1250 A.D., London: Osprey, 1994.
Nizâmü’l-mülk, Siyâsetnâme, (Türkçe terc. Mehmet Altay Köymen), Ankara 1982.
Northrup, Linda S., From Slave to Sultan: The Career of al-Mansûr Qalawun and the Consolidation of Mamluk Rule in Egypt and Syria (678-689 A.H./1279- 1290 A.D.), Stuttgart: Franz Steıner Verlag, 1998.
Özaydın, Abdülkerim, “Abdu’l-melik b. Nûh b. Nasr”, DİA., I, s. 271-272.
Parry, V.J., “İslâm’da Harp Sanatı”, (Terc. Erdoğan Merçil ve Salih Özbaran), İÜEF Tarih Dergisi, Sayı: 28-29 (1974-1975), s. 194-218.
Parry, V.J., “Savaşçılık”, İslâm Tarihi Kültür ve Medeniyeti, II, (Ed. P.M. Holt- A.K.S. Lambton-B. Lewis), İstanbul 1997.
Pipes, Daniel, Slave Soldiers and Islam, The Genesis of a Military System, London 1981.
Rabie, Hassanein, “The Training of the Mamlûk Fâris”, War, Technology and Society in the Middle East, (Edited by V.J. Parry), London, Oxford University Press, 1975, s. 153-163.
Sa’îd Abdu’l-Fettâh Aşûr, el-‘Asru’l-Memâlikî fî Mısr ve’ş-Şâm, Kahire 1986.
Sourdel, D., “Ghulâm-The Caliphate”, EI2, II, s. 1079-1081.
Spuler, B., “Ghaznawids”, EI2, II, s. 1050-103.
Terzi, Mustafa Zeki, “Gulâm”, DİA., XIV, İstanbul 1996, s. 178-181.
Usta, Aydın, Şamanizm’den Müslümanlığa Türklerin İslamlaşma Serüveni: Sâmânîler Devleti (874/1005), İstanbul 2007.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, Ankara 1988.
Vryonis, Speros, “Selçuklu Gulâmları ve Osmanlı Devşirmeleri”, (Çev. Tuncay Birkan), Cogito, 29, (2001), s. 93-114.
Yazıcı, Tahsin, “Bel’âmî, Ebû Ali”, DİA., V, s. 390.
Yürekli, Tülay, Sâmânîler, AÜ SBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2002.
Zettersteen, K.V., “Nasr b. Ahmet”, İA., IX, s. 104-106.
Zettersteen, K.V., “Nûh I”, İA., IX, s. 346-347.

APA	GÖKSU E (2011). Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına. , 97 - 116.
Chicago	GÖKSU Erkan Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına. (2011): 97 - 116.
MLA	GÖKSU Erkan Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına. , 2011, ss.97 - 116.
AMA	GÖKSU E Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına. . 2011; 97 - 116.
Vancouver	GÖKSU E Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına. . 2011; 97 - 116.
IEEE	GÖKSU E "Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına." , ss.97 - 116, 2011.
ISNAD	GÖKSU, Erkan. "Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına". (2011), 97-116.

APA	GÖKSU E (2011). Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına. Türk Dünyası Araştırmaları, 96(191), 97 - 116.
Chicago	GÖKSU Erkan Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına. Türk Dünyası Araştırmaları 96, no.191 (2011): 97 - 116.
MLA	GÖKSU Erkan Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına. Türk Dünyası Araştırmaları, vol.96, no.191, 2011, ss.97 - 116.
AMA	GÖKSU E Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına. Türk Dünyası Araştırmaları. 2011; 96(191): 97 - 116.
Vancouver	GÖKSU E Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına. Türk Dünyası Araştırmaları. 2011; 96(191): 97 - 116.
IEEE	GÖKSU E "Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına." Türk Dünyası Araştırmaları, 96, ss.97 - 116, 2011.
ISNAD	GÖKSU, Erkan. "Alptegin: Köle pazarından Gazne tahtına". Türk Dünyası Araştırmaları 96/191 (2011), 97-116.