Marx, doğrudan dini analiz eden herhangi bir yazı kaleme almamakla birlikte, din sosyolojisi kuramları arasında önemli bir yere sahiptir. O, din hakkındaki düşünce- lerini dolaylı olarak -Hegel, Feuerbach ve Bauerin düşünceleri ile İngiliz ekonomi- politiğinin eleştirisini yaparken- dile getirmiştir. Bu çalışmanın ana amacı, Marxın gazete yazılarında, makalelerinde ve kitaplarında sunduğu din anlayışının krono- lojik bir derlemesini yapmaktır. Marxa göre din, hem yanılsama hem de ideoloji- nin bir türüdür. Çalışma, Marxın ilk dönem yazılarında din olgusunun daha fazla yer tuttuğunu ve dinin bu dönemde genellikle bir yanılsama olarak anlaşıldığını ortaya koymaktadır. Sonraki yazılarda Marxın din analizi yerini ideoloji analizine bırakmıştır. Yanılsama olarak din, soyut insanın evren, dünya, insanlık ve hayatın anlamıyla ilgili sorulara yetkin cevap verebilecek bilgi donanımından yoksun olma- sından kaynaklanmaktadır. Dinin ideolojik boyutu ise somut/toplumsal insanın çıkar çatışmasından kaynaklanmaktadır. Burada din, mülkiyeti ve üst sınıfların çı- karlarını meşrulaştırarak, alt-sınıfların sosyal yapıyı sorgulamalarını önleyen araca dönüşür. Marxın sosyolojisinde din, ister yanılsama olsun, ister ideolojinin bir türü olsun, insanı kendine yabancılaştırıcı bir yanlış bilinçtir. Dinin herhangi bir olum- lu işlevi yoktur. Ona göre, din eleştirisi, büyük ölçüde Genç Hegelciler tarafından tamamlanmıştır; kapitalizmin yükselişi ise dinin pratikte aşındığı bir zemin oluştur- maktadır. Sosyalizmin gelişiyle din kendiliğinden ortadan kalkacağı için, sosyalist- lerin dine karşı özel bir strateji geliştirmelerine gerek yoktur.