RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ

Yıl: 2012 Cilt: 0 Sayı: 10 Sayfa Aralığı: 21 - 30 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ

Öz:
Rhodiapolis antik kenti, Antalyanın Kumluca ilçesinde, Likya Bölgesinin güneydoğusunda yer alır. Dokuzuncu yüzyıla kadar piskoposluk listelerinde ismi geçen kentin akropolisinde piskoposluk kilisesi bulunur. Üç nefli bazilika planlı kilise, mimari özellikleri ve mimari plastik eserleri gözönüne alındığında 5.-6.yüzyıllara tarihlenmektedir. Bu makalede kilisenin sonraki bir evresine ait orta nefte yapılan mimari düzenlemeler incelenmiş, Bizans dini mimari envanteri içinde nadir görülen bu mimari özelliklerin ne amaçla yapılmış olabileceği tartışılmıştır. Bunlardan ilki kilisenin nef ayrımında yüksek bariyerlerin kullanılmasıdır. Naosu üçe ayıran güney ve kuzey stylobatlar üzerinde, sütun kaideleri arasında moloz duvarlar ortaya çıkarılmıştır. Bu duvarların hemen önünde, yan nefler boyunca kaliteli işçilikle yapılmış iki yüzü bezekli çok sayıda levha parçaları, iki kenarı levha oluklu payeler ve levha üstü parçaları bulunmuştur. Özellikle güney nefte ortaya çıkarılan levhaların bulunuş şekli ve nef zeminine düşme pozisyonundan her biri farklı süslemelere sahip bu mimari plastik eserlerin orta nef boyunca bu moloz duvarların üzerinde, sütunların arasında kullanılmış oldukları tespit edilmiştir. Nef ayırımındaki bu yüksek bariyerin zeminden yüksekliğinin en az 1.75 m olduğu tahmin edilmektedir. Erken Bizans kiliselerinde pek görülmeyen bu tipte bir mimari düzenleme, yan neflerden orta nefe geçişi engellediği gibi orta nefin görülmesini de engellemektedir. Yüksek bariyer kullanımı, nadir olmakla birlikte farklı coğrafyalarda (Anadolu, Makedonya, Kuzey Afrika) görülmektedir. Bu yapılar arasında ortak bir özellik bulunmamaktadır. Bu mimari düzenlemenin katekümenler icin yapılmış olabileceği düşünülse bile, neden bazı kiliselerde uygulanıp diğerlerinde uygulanmadığı cevaplanması gereken bir sorudur. Kilisenin alışılmamış özelliklerinden bir diğeri de, yapının orta nefinde oturma yerlerinin bulunmuş olmasıdır. Kuzey stylobatın batı kısmında duvara bitişik olarak inşa edilmiş 4.20 m uzunluğunda bir oturma sekisi ortaya çıkarılmıştır. Aynı şekilde güney stylobatın hemen önünde başka bir oturma sekisine ait in-situ halde dikine yerleştirilmiş kaplama parçalarına ve mozaik üzerinde bıraktıkları izlere rastlanmıştır. Dolayısıyla kilisenin sonraki evresine ait 11 m. uzunlukta oldukları anlaşılan bu oturma sekilerinin, orta nefin hem kuzeyinde hem de güneyinde karşılıklı olarak yapılmış oldukları tespit edilmiştir. Ayinin yapıldığı orta nef içinde oturma yeri olarak yapılmış sıraların yer alması, Bizans mimari envanteri içinde nadir rastlanan bir özellik olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaklaşık 40 kişilik bir kapasitesi olan bu oturma sıralarının cemaat içinde, ayinde ayakta durmakta zorlanan belirli bir kesim için yapılmış oldukları tahmin edilebilir. Bu uygulamanın da bazı kiliselerde olup da diğerlerinde olmaması cevaplanması gereken bir diğer sorudur. Oturma sıralarının korunduğu az sayıdaki örnek ve kilise envanterleri göz önünde bulundurulduğunda zaman içerisinde kolaylıkla deforme olabilen ya da ortadan kalkabilen bir malzemeyle yapılmış olması akla gelebilir.
Anahtar Kelime:

Konular: Arkeoloji

PROBLEMATIC ARCHITECTURAL ARRANGEMENTS OF THE EPISCOPAL CHURCH OF RHODIAPOLIS: HIGH BARRIERS AND BENCHES

Öz:
The ancient city of Rhodiapolis is located to the southeastern Lycia, at Kumluca, Antalya. The name of the city can be found on the episcopal lists until the 9th century. An early Byzantine episcopal church is situated in the acropolis of the city. The church was excavated and completely uncovered between 2007-2012, however the adjacent buildings to the north of the church have not been excavated yet. Having basilica plan with two aisles and a nave, the episcopal church can be dated to 5th and 6th centuries based on its architectural features and decoration. The architectural arrangement of the nave made in the later phase of the building is analyzed and the purpose of these arrangements, which are rarely seen in the Byzantine ecclesiastical architecture inventory, are discussed in this article. The first of these unusual arrangements is the high barriers constructed at intercolumniations. On the south and north stylobates of the nave, the poorly constructed rubble walls were uncovered between the column bases. Large number of well decorated slabs, piers and upper elements of the slabs were found along the side walls. The location of the slabs unearthed in the south aisle indicates that these well decorated slabs were placed on the rubble walls between the columns facing the nave. The height of the intercolumnation is estimated to be at least 1.75 m. This type of architectural arrangement, which is unusual in other early Byzantine churches, prevents both accessing to and visibility of the nave. The use of high barriers along the nave is rarely seen in other regions.(Anatolia, Macedonia, North Africa) There are no common features between these churches. The architectural arrangement with the use of high barriers is considered to be made for the catechumens. However, the question of why this arrangement was made in only some churches remains unknown. Another unusual feature of the Rhodiapolis church is the placement of benches along the nave on both sides. A bench adjacent to the wall on the north stylobate was uncovered during the excavations. Also belonging to another bench, there are some in-situ revetments placed in upright position and some traces of the bench on the mosaic floor found in front of the south stylobate. Thereby it is understood that the benches of about 11 m. in length were constructed during the later phase of the building along the north and south sides of the nave. The placement of benches in the nave in which the liturgical ceremony was performed, is not common in early Byzantine architectural inventory. In some early examples the benches were constructed along the lateral walls of the churches, contrary to Rhodiapolis. These benches having a capacity of approximately 40 people, are estimated to be designed for the elderly people who could barely stand during the liturgy. Limited number of the benches in other churches may imply that the benches were made of perishable material such as wood which is difficult to survive in most cases.
Anahtar Kelime:

Konular: Arkeoloji
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Alpaslan, Sema, 1998. “Demre Aziz Nikolaos Kilisesi’ndeki Trapez Kesitli Levhalar, Levha Üstü ve Levha Kaideleri”, Adalya, 2: 235-247.
  • Akyürek, Engin ve Ayça Tiryaki, 2010. “Rhodiapolis Piskoposluk Kilisesi Kazılarından Üç Mimari Plastik Eser Üzerine Değerlendirmeler”, Adalya, 13: 389-403.
  • Attanasio, Donato, Mauro Brilli ve Paolo Rocchi, 2008. “The Marbles of two early Christian Churches at Latrun (Cyrenaica, Libya)”, Journal of Archaeological Science, 35: 1040-1048.
  • Caseau, Béatrice, 2007. “Objects in Churches: The Testimony of Inventories”, editörler: Luke Lavan, Ellen Swift ve Toon Putzeys, Objects in Context Objects in Use.Material Spatially in Late Antiquity: 551-579. Leiden-Boston: Brill.
  • Çevik, Nevzat, Süleyman Bulut ve İsa Kızgut, 2008. “Rhodiapolis Kazılarında İlk Yıl: 2006”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 29/2: 1-18.
  • Çevik, Nevzat, İsa Kızgut ve Süleyman Bulut, 2009. “Rhodiapolis 2007 Yılı Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 30/4: 297-316.
  • Çevik, Nevzat ve vd., 2010. “Rhodiapolis Kazıları ve Çevresi Yüzey Araştırmaları 2008 Raporu”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 31/4: 209- 230.
  • Çevik, Nevzat, İsa Kızgut ve Süleyman Bulut, 2010. “Rhodiapolis, as a Unique Example of Lycian Urbanism”, Adalya, 13: 29-63.
  • Çömezoğlu, Özgü, 2011. “Rhodiapolis Erken Bizans Dönemi Kilisesi Kazılarından Sırsız Seramik Buluntular”, Anadolu ve Ortaçağ, 5: 25-46.
  • Çömezoğlu, Özgü, 2014. “Coarse Wares from the Early Byzantine Episcopal Church of Rhodiapolis: Cooking Wares and Amphorae”, editorler: N.P. Papadimitriou, E. Nodaru ve V. Kilikoglou. Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean: cilt 1: 665-675. (BAR International Series 2616(1)), Oxford: Archaeopress.
  • Darrouzès, J., 1981. Notitiae episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae, Géographie Ecclésiastique de l’empire Byzantine 1. Paris: Institut Français d’études Byzantines.
  • Fedalto, Giorgio, 1988. Hierarchia Ecclesiastica Orientalis I: Series Episcoporum Ecclesiarum Christianarum Orientalium. Padova: Edizioni Messeggero.
  • Gibson, Margaret Dunlop (çev.), 1903. The Didascalia Apostolorum in English (Horae Semiticae No.II), London: C.J. Clay.
  • Grossmann, Peter ve Hans-Georg Severin, 2003. Frühchristliche und byzantinische Bauten im südöstlichen Lykien: Ergebnisse zweier Surveys ( Istanbuler Forschungen 46), Tübingen: Ernst Wasmuth Verlag.
  • Hebert, Laura, 2000. “The Temple-Church at Aphrodisias”, (Unpublished Phd. Thesis: New York University, Institute of Fine Arts. New York.)
  • Hizmi, Hananya, 1993. “The Byzantine Church at Khirbet el-Beiyûdât in the Lower Jordan Valley”, editör: Yoram Tsafrir. Ancient Churches Revealed:154-163. Jerusalem: Israel Exploration Society.
  • Hellenkemper, Hansgerd, 1994. “Early Church Architecture in Southern Asia Minor”, editör: Kenneth Painter. Churches Built in Ancient Times. Recent Studies in Early Christian Archaeology: 213- 238. London: Society of Antiquaries, Accordia Research Centre.
  • Hoddinott, R.F., 1963. Early Byzantine Churches in Macedonia and Southern Serbia. A Study of the Origins and the Development of East Christian Art, London: Macmillan and Co Ltd.
  • Horner, G., 1904. The Statutes of the Apostles or Canones Ecclesiastici. London: Williams and Norgate.
  • Kızgut, İsa, 2012. “Rhodiapolis Kazıları ve Çevresi Yüzey Araştırmaları 2010”, Kazı Sonuçları Toplantısı, 33/3: 353-376.
  • Krautheimer, Richard, 1986. Early Christian and Byzantine Architecture. New Haven and London: Yale University Press.
  • Le Quin, Michaelis, 1958. Oriens Christianus I. Graz: Akademische druck-U. Verlagsenstalt.
  • Lemerle, Paul, 1945. Philippes et la Macédoine orientale à l’époque chrétienne et Byzantine (Bibliotheque des Ecoles Françaises d’Athenes et de Rome 158), Paris : E. D. Boccard.
  • Mathews, Thomas F., 1971. The Early Churches of Constantinople: Architecture and Liturgy. University Park and London: The Pennsylvania State University Press.
  • Orlandos, Anastase K., 1936. “Délos chrétienne”, Bulletin de correspondence hellénique, 60: 68-100.
  • Peschlow, Urs, 1984. “Die Bischofkirche in Limyra (Lykien)”, Actes du Xe Congres International d’Archeologie Chretienne, Thessalonique, 28 Septembre-4 Octobre 1980. cilt II: 409-421. Città del Vaticano: Pontificio Istituto di Archeologia Cristiana.
  • Peschlow, Urs, 2006. “Dividing Interior Space in Early Byzantine Churches: The Barriers between the Nave and Aisles”, editor: Sharon E. J. Gerstel. Thresholds of the Sacred. Architectural, Art Historical, Liturgical and Theological Perspectives on Religious Screen, East and West: 53-71. Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
  • Schminck, Andreas, 1991. “Apostolic Constitutions”, The Oxford Dictionary of Byzantium. Cilt 1: 141. New York and Oxford: Oxford University Press.
  • Sodini, J.P. ve K. Kolokotsas 1980. Aliki II: La Basilique Double, (Études Thasiennes X), Paris: Boccard.
  • Taft, Robert F., 1991. “Catechumenate”, The Oxford Dictionary of Byzantium. Cilt 1: 390-391. New York and Oxford: Oxford University Press.
  • Taft, Robert, 1993. The Liturgy of the Hours in East and West. Collegeville-Minnesota: The Liturgical Press.
  • Taft, Robert F., 2009. “When did the Catechumenate die out in Constantinople”, editörler: Joseph D. Alchermes, Helen C. Evans ve Thelma K. Thomas. ANAQHMATA EOPTIKA. Studies in Honor of Thomas F. Mathews: 285-295. Mainz: Verlag Philipp von Zabern.
  • Teteriatnikov, Natalie B., 1996. The Liturgical Planning of Byzantine Churches in Cappadocia, (Orientalia Christiana Analecta 252), Roma: Pontificio Istituto Orientale.
  • Thierry, Nicole, 1983. Haut Moyen-Âge en Cappadoce. Les églises de la région de Cavusin. Cilt 1. Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
  • Tiryaki, Ayça, 2012. “Rhodiapolis Piskoposluk Kilisesi’ne Ait Bir Grup Korkuluk Levhası”, Olba, 20: 493-514.
  • Tiryaki, Ayça, baskıda. “Architectural Decoration of the Episcopal Church of Rhodiapolis in Lycia”. ASMOSIA X.Association for the Study of Marble and Other Stones in Antiquity, Roma, 21-26 Maggio 2012.
  • Vööbus, Arthur (çev.), 1979. The Didascalia Apostolorum in Syriac. (Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium 408 – Scriptores Syri 180), Louvain: Secretariat du CorpusSCO.
  • Westphalen, Stephan, 1998. “Die Basilika von Priene. Architektur und liturgische Ausstattung”, Istanbuler Mitteilungen, 48: 279-340.
  • Westphalen, Stephan, 2000. “The Byzantine Basilica at Priene”, Dumbarton Oaks Papers, 54: 275-280.
  • Widrig, Walter, 1978. “Two Churches at Latrun in Cyrenaica”, Papers of the British School at Rome, 46: 94-131.
  • Wortley, John (çev.), 1992. The Spiritual Meadow (Pratum Spirituale). Michigan: Cistercian Publications.
  • Wortley, John, 2006. “How the Desert Fathers “Meditated””, Greek, Roman and Byzantine Studies, 46: 315-328.
APA TİRYAKİ A (2012). RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ. , 21 - 30.
Chicago TİRYAKİ Ayça RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ. (2012): 21 - 30.
MLA TİRYAKİ Ayça RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ. , 2012, ss.21 - 30.
AMA TİRYAKİ A RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ. . 2012; 21 - 30.
Vancouver TİRYAKİ A RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ. . 2012; 21 - 30.
IEEE TİRYAKİ A "RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ." , ss.21 - 30, 2012.
ISNAD TİRYAKİ, Ayça. "RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ". (2012), 21-30.
APA TİRYAKİ A (2012). RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 0(10), 21 - 30.
Chicago TİRYAKİ Ayça RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi 0, no.10 (2012): 21 - 30.
MLA TİRYAKİ Ayça RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, vol.0, no.10, 2012, ss.21 - 30.
AMA TİRYAKİ A RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi. 2012; 0(10): 21 - 30.
Vancouver TİRYAKİ A RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi. 2012; 0(10): 21 - 30.
IEEE TİRYAKİ A "RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ." TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 0, ss.21 - 30, 2012.
ISNAD TİRYAKİ, Ayça. "RHODIAPOLIS PİSKOPOSLUK KİLİSESİ'NDE İŞLEVİ TARTIŞMALI MİMARİ DÜZENLEMELER: YÜKSEK NEF AYRIMI VE OTURMA SEKİLERİ". TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi 10 (2012), 21-30.