Yıl: 2016 Cilt: 11 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 1 - 22 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu

Öz:
Bu çalışmanın amacı, Moğol istilası önünden Anadolu'ya gelen Türk ve Fars dilli göçlerin oluşturduğu atmosferdeki muhtemel İsmaili etkiler konusunun Vefâi tarikatının buradaki mevcudiyeti ile bağlantılı olabileceği varsayımımızı tartışmaya açmaktır. Bu varsayımı da öncelikle Orta Asya ve İran'dan Anadolu'ya yönelen göçlerdeki heterodoks unsurlar bağlamında ele alacağız. Bunun nedeni, muhtemel İsmaililik etkisinin özellikle bu gruplar üzerinde etkili olmasıdır. Son çalışmalar, bu çevrelerden birinin lideri olan ve Babai isyanının başında yer alan Baba İlyas'ın bir Vefâi şeyhi olduğunu kanıtlamaktadır. Buradan yola çıkarak, çalışmamızın ana dayanağı olan, 16. yüzyılda karşımıza Kızılbaş adı altında çıkacak grupların önemli bir kısmının, 13. yüzyılda Anadolu'da meydana gelen Babai isyanı etrafında bir araya gelen aşiretler olduğunu, Vefâilik ile bağlantı üzerinden değerlendirmeye çalışacağız.
Anahtar Kelime:

Ismaili Influence in the Islamization of Anatolia in the 13th Century and Vefai Dimension of This Influence

Öz:
The purpose of this study is to evaluate the prospective Ismaili influence in an atmosphere which, was forged by Turkish-speaking and Iranian-speaking people who moved to Anatolia after the Mongol Invasion, from a Vefai point of view. While working on given problem, first of all, heterodox elements on route to Anatolia will be regarded. The reason for this is that contingent Ismaili influence was effective over these groups. Recent studies prove that a leader of these circles, Baba Ilyas, who led the Babai Revolt, was a Vefai sheikh. Therefore, the chief incentive of our study would be to assess Kizilbash groups that would emerge in the 16th century as diverse tribes that were allied for Babai Revolt in the 13th century from a Vefai connection.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aksarayî, Kerimüddin Mahmud-i. Müsâmeretü'l-Ahbâr. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: TTK, 2000.
  • Âşıkpaşazâde. Tevârîh-i Âl-i Osmân (Osmanoğullarının Tarihi), Haz. Kemal Yavuz ve M.A. Yekta Saraç. İstanbul: Gökkubbe Yayın- ları, 2007.
  • Ay, Zahide. Ortaçağ İranı'nda ve Anadolusu'nda Şiilik İzlerinin Arka Planı: Alamut Sonrası Nizari İsmaililiği (13-15. Yüzyıllar). İs- tanbul: Önsöz Yayıncılık, 2012.
  • Ay, Zahide. Nasır-ı Hüsrev ve Sonrasında Bedahşan İsmailileri (10.- 15. Yüzyıllar). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
  • Bertels, A. E. "Nazariyat-ı berhi az 'urafa ve Şiaan-ı Eşnaaşeri Race Be erzaş-ı miras-ı ebedi Nasır-ı Husrev." Yad-Name-ye Naser-e Khosraw, 96-121. Mashad: Ferdowsi University, Faculty of Let- ters and Humanities, 1976.
  • Bobrinskoy, Aleksey. "Secta Ismailiya v russkih i Buharaski. predelah sredney azii." Etnografiçesko Obozreni, 1-18. Moskova, 1902.
  • Cüveyni, Alaaddin Ata Melik. Tarih-I Cihangüşa, cilt II, Çev. Mürsel Öztürk. Ankara, 1988.
  • Daftary, Farhad. İsmaililer. Tarih ve Kuram. Çev. Ercüment Özkaya. İstanbul: Rastlantı Yayınları, 2001.
  • Daftary, Farhad. "Shah Tahir and the Nizari Ismaili Disguises." Rea- son and Inspiration in İslam: Theology, Philosophy and Mysti- cism in Muslim Thought, Ed. Todd Lawson. London: I.B. Tairus, 2005.
  • Eflaki, Ahmed. Ariflerin Menkıbeleri. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006.
  • Elvan Çelebi. Menâkıbu'l-Kudsiyye fi Menâsıbi'l-Ünsiyye: Baba İlyas-ı Horasanî ve Sülalesinin Menkabevi Tarihi, Haz. İsmail E. Erünsal ve Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995.
  • Ersan, Mehmet. Türkiye Selçuklu Devletinin Dağılışı. Ankara: Birleşik Yayınevi, 2010.
  • Ertuğrul, Ali. "İmam Ebû Hâmid el-Gazzâlî'nin Anadolu'daki Torun- ları." C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVI, 2 (2012): 667-688.
  • El-Hemavi. Tarihu'l-Mansûri, haz. Ebu'l-İyd Dûdû, 1981.
  • Hodgson, Marshall G. "The Ismaili State." The Cambridge History of Iran, cilt 5, 422-482. Cambridge University Press, 1968.
  • İbni Haldun. Mukaddime 2, Çev. Turan Dursun. Ankara: Onur Yayın- ları, 1989.
  • Ivanow, W. "Sufism and Ismailism: Chiragh-nama." Revue Iranienne d'Anthropologie, 3 (1959): 13-17, 53-70.
  • Jamal, Nadia Eboo. Surviving the Mongols: Nizari Quhistani and the Continuity of Ismaili Tradition in Persia. London: I.B.Tairus, 2002.
  • Karakaya-Stump, Ayfer. Vefâilik, Bektaşilik, Kızılbaşlık: Alevi kaynak- larını, Tarihini ve Tarihyazımını Yeniden Düşünmek. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2015.
  • Karamustafa, A.T. "Yesevilik, Melâmetilik, Kalenderilik, Vefâ'ilik ve Anadolu Tasavvufunun Kökenleri Sorunu." Osmanlı Toplumun- da Tasavvuf ve Sufiler, Haz. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2005.
  • Köprülü, M. Fuad. Anadolu'da İslamiyet. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
  • Köprülü, M. Fuad. Osmanlı Devletinin Kuruluşu. Ankara: TTK, 1999.
  • Lâmi Çelebi. Nefehatü'l-üns: Evliyâ Menkıbeleri, Haz. Süleyman Ulu- dağ ve Mustafa Kara. İstanbul, 1995.
  • Lewis, Bernard. "The Islamic Guilds." The Economic History Review, 8, 1 (Nov., 1937): 20-37.
  • Lewis, Bernard. Haşhaşiler: İslam'da Radikal Bir Tarikat, Çev. Kemal Sarısözen. İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.
  • Madelung, Wilfred. "The Westward Migration of Hanefi Scholars from Central Asia in the 11th to 13th Centruies." Ankara Ün. İlahiyat Fak. Dergisi, XLIII, 2 (2002): 41-55.
  • Madelung, Wilfred. "11-13. Asırlarda Hanefi Alimlerin Orta Asya'dan Batı'ya Göçü." İmam Mâturidi ve Mâturidilik, Haz. Sönmez Kutlu, 369-383. Ankara, 2003.
  • Neşri, Mehmed. Aşiretten İmparatorluğa Osmanlı Tarihi (1288-1485), Sadeleştiren: Necdet Öztürk. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. Babailer İsyanı: Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Ya- hut Anadolu'da İslam-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. İstan- bul: Dergah Yayınları, 2000.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Ka- lenderiler. Ankara: TTK, 1999.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. "Türkiye Selçukluları Döneminde ve Sonrasında Vefâi Tarikatı (Vefâiyye) (Türkiye Popüler Tasavvuf Tarihine Farklı Bir Yaklaşım)." Belleten, LXX, 257 (Nisan 2006): 119- 154.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. Ortaçağ Anadolu'sunda İki Büyük Yerleşimci (Ko- lonizatör) Derviş Yahut Vefâiyye ve Yeseviyye Gerçeği: Dede Garkın ve Emirci Sultan (13. Yüzyıl). Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 2011.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. "Dede Garkın: Ortaçağ Anadolusu'nun Bü- yük Vefâî-Garkınî Türkmen Şeyhi (13. yüzyıl)." Ortaçağ Anadolusu'nda Bir Türkmen Şeyhi: Dede Garkın, 17-53. İstan- bul: Önsöz Yayıncılık, 2014.
  • Pfeiffer, Judith. "Reflections on a 'Double Rapprochement: Conversi- on to Islam Among the Mongol Elite During the early Ilkhana- te." Beyond the Legacy of Genghis Khan, ed. Linda Komaroff, 369-389. Leiden-Boston: Brill, 2006.
  • Reşidüddin. Câmitü't-tevârih: Kısmet-i İsmâiliyân ve Fâtimiyân ve Nizâriyân ve Da'iyân ve Refikân, Ed. Muhammed Taki Daniş- pezhuh ve Muhammed Müderrisi Zencani, Tehran, 1338.
  • Sümer, Faruk. "Anadolu'ya Yalnız Göçebe Türkler mi geldi?" Belle- ten, XXIV, 93-96 (1960): 567-594. Ankara: TTK.
  • Şahin, Haşim. "Vefâiyye", DİA, cilt 42, Ankara, 2012, ss. 600-603.
  • Şahin, Haşim. "Selçuklu ve Erken Osmanlı Döneminde Vefaiyye Ta- rikatı." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 70 (2014): 39-54.
  • Şah İsmail Hatâ'i Külliyatı, Yayına Hazırlayanlar: Babek Cavanşir ve Ekber N.Necef. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2006.
  • Togan, Zeki Velidi. Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul: Enderun Ki- tabevi, 1981.
  • Turan, Osman. Selçuklular ve İslamiyet. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1998.
  • Vilâyet-nâme: Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî, Haz. Abdülbaki Gölpınarlı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
  • Woods, John. A Journey to the Source of the River Oxus, John Murray, Albemarle Street, Londra, 1872 (Tekrar basımı Gregg Internati- onal Publishers Limited Westmead, Hants, İngiltere, 1971)
  • Yüksel, Hasan. "Bir Vefai (Babai) Şeyhi Zaviyesi (Şeyh Behlül Baba)." Osmanlı Araştırmaları, 21 (2001): 97-105.
APA Ay Z (2016). 13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu. , 1 - 22.
Chicago Ay Zahide 13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu. (2016): 1 - 22.
MLA Ay Zahide 13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu. , 2016, ss.1 - 22.
AMA Ay Z 13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu. . 2016; 1 - 22.
Vancouver Ay Z 13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu. . 2016; 1 - 22.
IEEE Ay Z "13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu." , ss.1 - 22, 2016.
ISNAD Ay, Zahide. "13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu". (2016), 1-22.
APA Ay Z (2016). 13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu. Akademik İncelemeler Dergisi, 11(2), 1 - 22.
Chicago Ay Zahide 13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu. Akademik İncelemeler Dergisi 11, no.2 (2016): 1 - 22.
MLA Ay Zahide 13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu. Akademik İncelemeler Dergisi, vol.11, no.2, 2016, ss.1 - 22.
AMA Ay Z 13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu. Akademik İncelemeler Dergisi. 2016; 11(2): 1 - 22.
Vancouver Ay Z 13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu. Akademik İncelemeler Dergisi. 2016; 11(2): 1 - 22.
IEEE Ay Z "13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu." Akademik İncelemeler Dergisi, 11, ss.1 - 22, 2016.
ISNAD Ay, Zahide. "13. Yüzyılda Anadolu'nun İslamlaşma Sürecindeki İsmaili Etkiler ve Bu Etkilerdeki Vefâilik Boyutu". Akademik İncelemeler Dergisi 11/2 (2016), 1-22.