Yıl: 2017 Cilt: 9 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 89 - 106 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN

Öz:
Bir dilin varlığı ve devamlılığı için en önemli şey, sözlüklerdir. Onlar, bir milletin fikir ve kültür zenginliğidir. Dili gelecek kuşağa aktarmak için çok önemli bir kaynaktır. Sözlükler üzerine yapılan bu bilimsel çalışmalara bilimde, leksikografi denmektedir. İngilizceye de 1860 yıllarında geçen bu kelime, Yunanca "lexikographos" tan gelmekte olup "konuşmak, sözcük ve söz" gibi anlamlara gelir. Kürtçede ise buna "ferhengnasî" diyebiliriz. Bütün dillerde olduğu gibi Kürtçede de bu bilim vardır ve bu bilimle ilgili çalışmalar yapılmıştır. Yardımcı eser açısından en önemli kaynak iki dilli sözlüklerdir. Tarih boyunca başka milletlerin dilini de öğrenmek de gerekli ve önemliydi. Bu gereklilik kimi zaman ilim için, kimi zaman ticaret için kimi zaman da halk siyaseti için gerekliydi. Birkaç yüzyıldır dünyanın değişimi, dünyadaki seyahatlerin daha kolay ve hızlı olması, başka milletlerin dilini öğrenmeyi de gerekli kılmıştır. Bu nedenlerden ötürü, insanoğlu iki dilli sözlüklere ihtiyaç duymuş ve bu sözlükleri oluşturmaya başlamışlardır. Bu sözlükler yabancı dil için kaynak oluşturmaktadır. Manzum sözlük geleneği Klasik edebiyatın önemli bir ürünü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tür, Müslüman milletlerin birçoğunun eski edebiyatında yer almaktadır. Arap ve Fars edebiyatından sonra Türk edebiyatında pek çok örneği bulunan manzum sözlükler, son araştırmalarda Klasik Kürt edebiyatında da bu tradisyonun devam ettiği gözlemlenmektedir. Bu edebi tür, ağırlıklı olarak çocuklarda dil öğretimi, edebî zevkin teşekkülü, ezber yeteneğini geliştirmek suretiyle medrese eğitiminin temellerini oluşturma, Kur'an terminolojisine hazırlama ve aruz ilminin küçük yaşlardan itibaren aşina kılınması gibi önemli sebeplerden dolayı telif edilmiştir. Elbette bu sebeplerin yanı sıra çocuklarda özellikle iki dilde kelime dağarcığının erken yaşlarda arttırılması da yine bu telifatın sebepleri arasında sayılabilir. Ayrıca bu sözlüklerin yabancı bir dilin (ki bu çoğunlukla Arapça olmuştur) temelinin atılması açısından da önemli vazifeler ifa ettiği söylenebilir. Bu eserler, geçmişte özellikle medreselerde İslamî ilimlere yeni başlayan talebeler için fonksiyonel eğitim materyali olarak değerlendirilmişken, bugün malesef sadece araştırmacıların ilgi gösterdikleri önemli tarihi-edebi eserler olarak değerlendirilmektedir. Her biri kendi döneminin başta dil olmak üzere kültür, tarih ve günlük yaşam gibi önemli konularda birer vesika olan bu eserlerin bu tür yayınlarla genç nesile aktarılması ve kazandırılması son derece önemlidir. Makalemize konu olan sözlük Dilbikulê Cizîrî'nin Nûbihara Mezinan (Büyüklerin nevbaharı) isimli Türkçe- Kürtçe manzum sözlüğüdür. Bu eser Klasik Kürt edebiyatında manzum olarak bilinen sekiz adet sözlükten bir tanesidir. Türklere Kürtçe'yi aşina kılmak ve özellikle Türkçe bilmeyen Kürtlere Türkçe'yi öğretmek için yazılan bu eser, hem yetişkinlerde hem de çocuklarda iki dilin temel kelime ve kurallarının öğretilmesi, dinî ve ahlâkî nitelikli tavsiye ve nasihatlerde bulunulması amaçlanmıştır. Ayrıca, eserin hazırlanışında takip edilen metod, eserin hacmi ve öğretmede öncelik verilen kelime kadroları bakımından dikkate ve araştırmaya değer bir yapıdadır. Bu çalışmada bahsi geçen sözlüğün edebi açıdan tahlili, Klasik Türk ve Kürt edebiyatında önemli bir yeri haiz manzûm sözlük geleneğindeki yeri ve önemine dikkat çekilecektir
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Kültürel Çalışmalar Edebiyat

THE FIRST TURKISH -KURDISH DICTIONARY WRITTEN IN VERSE: NÛBIHARA MEZINAN

Öz:
The most important factor for the existence and continuity of a language is the vocabulary. Dictionaries reflect the richness of ideas and culture of a nation. They are significant resources that convey the language to future generations. The scientific studies conducted on dictionaries are called lexicography. This word, started to be used in English in 1860, originates from the Greek "lexikographos" and means "written or spoken words or sayings ". In Kurdish, it is called "ferhengzani". Just as it is in all languages, there is also science on Kurdish language and studies were conducted on that science. The most important supplementary resource is bilingual dictionaries. For individuals, the language of other people was a requirement and important since ancient times. This necessity was sometimes necessary for science, sometimes for trade, and sometimes for politics of the people. The changes that occurred in the world during recent centuries has made it possible to travel around the world easier and faster, and facilitated to learn the language of other nations. Thus, humankind needed bilingual dictionaries and they began to create these dictionaries. These dictionaries are the resources for foreign languages. The tradition of dictionaries written in verse is a significant line of work in classical literature. This genre is found in the ancient literature of several Muslim nations. It could be observed in recent studies that this tradition continued in classical Kurdish literature, and there are several examples in Turkish literature as well as Arabic and Persian literatures. This literary genre has been authored mainly due to significant factors such as teaching language to children, formation of a literary taste, establishing a basis for madrasah education by improving the ability to rote, preparation for Qur'anic terminology, and familiarizing the students with the aruz prosody in early ages. Naturally, among these reasons, increasing the vocabulary of children, especially in the early years, could be considered as one of the objectives for this genre. Furthermore, it could be argued that these dictionaries have performed important functions in terms of establishing a foundation for a foreign language (which was mostly Arabic). While these works have been regarded as functional educational material especially for those who attend Islamic science studies in the past, today, they unfortunately exist solely as important historical-literary works that only researchers are interested in. It is extremely important that these work, where each work documents important topics such as culture, history and daily life, should be transferred to younger generations through such publications. The dictionary that is the topic of the present article is Dilbikulê Cizîrî's "Nûbihara Mezinan" (the spring of the ancestors), a Turkish-Kurdish dictionary written in verse. This work is one of eight known dictionaries written in verse in classical Kurdish literature. The work, written to familiarize Turks with the Kurdish language and specially to teach Turkish language to Kurds who do not speak Turkish, aimed to teach the basic words and rules of both languages to adults and children, and to provide advice on religious and ethical affairs. Furthermore, the oeuvre is worth consideration and investigation due to the structure of the method utilized in the work, the volume of the dictionary, and the words prioritized in teaching the language. In the present study, the weight and significance of the abovementioned dictionary in the lexicon tradition which is an important genre in classical Turkish and Kurdish literature will be adressed
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Kültürel Çalışmalar Edebiyat
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AKYÜREK, A. R. (2003). Tuhfe-i Remzî, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • AYKAÇ, S. (2015). Mela Mehmud Tîruwayî û Ferhenga Wî Ya Menzûm, Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • CİZÎRÎ, D. (2015). Nûbihara Mezinan, İstanbul: Nûbihar Yayınları.
  • DEĞİRMENÇAY, V. (2013). Farsça Şiir Söyleyen Osmanlı Şairleri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
  • GIYNAŞ, K. A. (2015). "Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Tufetü'l-İhvân
  • Hediyyetü's-Sıbyân", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.8, S.41, s.154-163.
  • İLHAN, S. (1997). Şemsi Cevâhirü'l-Kelimât (Mukayeseli İnceleme). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • İMAMOĞLU, A. H. (1993). Farsça-Türkçe Manzum Sözlükler ve Şâhidî'nin Sözlüğü (İnceleme Metin), Erzurum: AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi).
  • İMAMOĞLU, A. H. (1993). Farsça-Türkçe Manzum Sözlükler ve Şahidî'nin Sözlüğü, Atatürk Üniversitesi SBE, Erzurum: Basılmamış Doktora Tezi.
  • İNCE, Y. (2002). "Manzum Sözlükler ve 'Şemsî'nin Cevâhirü'lkelimât'ı Üzerine Bir Dil İncelemesi", Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.
  • KARAİSMAİLOĞLU, A. (1990). "Manzum Sözlüklerimizden Tuhfe-i Remzi ", İstanbul: Milli Kültür, s. 60-61.
  • KILIÇ, A. (2005). "Klâsik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği ve Türkçe-Arapça Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân", Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu (Prof. Dr. Abdülkadir Karahan'a Armağan) 6-7 Mayıs 2005 Şanlıurfa, (hzl.: Eyüp Azlal, Necmi Karadağ, M. Emin Karahan), Şanlıurfa: Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları: s. 186-189.
  • MİNORSKY, V. (1997), "Kürtler", İslam Ansiklopedisi, C. 6, Eskişehir: MEB Yayınları.
  • ÖRS, D. (2012). "Reşîdüddin Vatvât", DİA, C. 42, s. 574.
  • ÖZ, Y. (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, Ankara: TDK Yayınları.
  • ÖZTÜRK, M. (2015). "Manzum Sözlüklerden Sübha-i Sıbyân ile Kürtçe'deki İlk Manzum Sözlük Nûbehara Biçûkan Arasında Bir Karşılaştırma", Mardin: The Journal of Mesopotamian Studies, C: 1/1, s. 5.
  • PERTEV, R. (2012). Mîrsadul Etfal (Şahrahê Kudekan) Ferhenga Menzum a Kurdî Farîsî, İstanbul: Nûbihar Yayınları.
  • ŞEYH MARUF NODEYÎ, (1953) Luxetnameyê Ehmedî, Süleymaniye; Irak: Jiyan Yayınları
  • YILDIRIM, K. (2008). Ehmedê Xanî Külliyatı Nûbehara Biçûkan, İstanbul: Avesta Yayınları.
  • YURTSEVEN, N. (2003). Türk Edebiyatında Arapça-Türkçe Manzum Lügatler ve Sünbülzâde Vehbî'nin Nuhbe'si, Ankara Üniversitesi SBE, Ankara: Basılmamış Doktora Tezi.
APA ERTEKİN M (2017). İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN. , 89 - 106.
Chicago ERTEKİN MEHMET ZAHİR İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN. (2017): 89 - 106.
MLA ERTEKİN MEHMET ZAHİR İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN. , 2017, ss.89 - 106.
AMA ERTEKİN M İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN. . 2017; 89 - 106.
Vancouver ERTEKİN M İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN. . 2017; 89 - 106.
IEEE ERTEKİN M "İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN." , ss.89 - 106, 2017.
ISNAD ERTEKİN, MEHMET ZAHİR. "İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN". (2017), 89-106.
APA ERTEKİN M (2017). İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 9(1), 89 - 106.
Chicago ERTEKİN MEHMET ZAHİR İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 9, no.1 (2017): 89 - 106.
MLA ERTEKİN MEHMET ZAHİR İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, vol.9, no.1, 2017, ss.89 - 106.
AMA ERTEKİN M İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2017; 9(1): 89 - 106.
Vancouver ERTEKİN M İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2017; 9(1): 89 - 106.
IEEE ERTEKİN M "İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN." e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 9, ss.89 - 106, 2017.
ISNAD ERTEKİN, MEHMET ZAHİR. "İLK MANZUM TÜRKÇE-KÜRTÇE SÖZLÜK: NÛBIHARA MEZINAN". e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 9/1 (2017), 89-106.