KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ

Yıl: 2015 Cilt: 10 Sayı: 8 Sayfa Aralığı: 273 - 297 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ

Öz:
Türkçe ve Kırgızca aynı dilin iki kolu olmaları hasebiyle, pek çok ortak kelimeye sahiptirler. Bu sözcüklerin bir kısmı, aynı kaynaktan beslendikleri için, Arapça-Farsça sözcüklerdir. Farsçanın Arapça sözcükleri diğer lehçe ve dillere taşımada bir köprü rolü oynadığı bilinmektedir. Türkiye Türkçesinde olduğu gibi, Kırgız Türkçesindeki bazı Arapça alıntı kelimelerin de Farsça yoluyla dile girdiği görülmektedir. Yazılı edebiyata diğer Türk lehçelerine göre nispeten geç sahip olan Kırgız Türkçesindeki Arapça sözcükler ses değişimleri bakımından incelendiğinde, bunların büyük ölçüde Kırgız dilinin seskalıp, yapı özelliklerine uygun hale getirildikleri görülür. Kırgızcayı diğer Türk lehçelerinden ayıran bazı ses kuralları Arapça alıntı kelimeleri çoğu durumda tanınamaz hale sokmuştur. Eski Türkçe veya Osmanlıca tabir edilen Anadolu Türkçesi çok eskiden beri Arap alfabesiyle yazıldığı için, dile giren yeni kelimeler de Arapça asıllarına göre yazılmaktaydı. Oysa Kırgız Türklerinin böyle bir tecrübesi olmamıştır. 1920'li yıllarda başlayan yazı dili hayatında çok kısa bir süre Arap alfabesi kullanılmış, bir müddet Latin alfabesi geçerli olduktan sonra, 1940'lı yıllardan itibaren bugün kullanılmakta olan Kiril alfabesine geçilmiştir. Özellikle bağımsızlık sonrasında giren kelimelerde, bahsedilen ses-anlam değişimlerinin daha az gerçekleştiği görülür. Türkçe ve Kırgızcada ortak olarak kullanılan Arapça sözcüklerdeki ses değişimlerini inceleyen bu çalışmanın bir benzerinin diğer Türk dilleri için de yapılması gerekir. Bazı dilcilerin de işaret ettiği gibi, bahsedilen çalışmalar yapıldığında, Türk dilleri ile Arapçanın tarihsel süreçte nasıl etkileşime girdiği, hangi dil unsurlarının paylaşıldığı, Türk dillerinin ileride hedeflediği dil birliğinde Arapça kökenli kelimelerin nasıl rol oynayacağı gibi sorular cevabını bulacaktır
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ABAZOV, Rafis (2004). Historical Dictionary of Kyrgyzstan. Oxford: The Scarecrow Press, Inc.
  • AKALIN, Mehmet (1979). Tarihî Türk Şiveleri. Ankara: Sevinç Matbaası.
  • AKIN, Cüneyt (2009). “Kırgız Sözlükçülüğü ve Kırgız Türkçesinin Sözlükleri”. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/4 Summer 2009, p. 47-70, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.800, ANKARA-TURKEY.
  • ______ (2010). Hüseyin Karasayev’in “Kamus Nama” Adlı Eseri ve Çağdaş Kırgız Türkçesindeki Alıntı Kelimelerde Görülen Ses Değişmeleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir.
  • AKUNOVA, A.R. vd. (2001). Azırkı Kırgız Tili-Fonetika.Bişkek.
  • ALİBEKİROĞLU, Sertan (2013). “Türkçede Ön Seste Y”. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2012, p. 685-710, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4464, ANKARA-TURKEY.
  • ARAT, Reşid Rahmeti ve Temir, Ahmet (1992). “Türk Şivelerinin Tasnifi”. Türk Dünyası El Kitabı. 2. Cilt “Dil-Kültür-Sanat”. Ankara.
  • AŞCI, Ufuk Deniz (2010). “Kırgız Türkçesiyle Yazılmış Alip-Bee Adlı İlk Alfabe Kitabındaki Söz Varlığı Üzerine”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi S. 27: 19-43.
  • ______ (2009). “Wilhelm Radloff Kırgız Lehçesini Neden Söz Başı y- Tarafında Bir Türk Lehçesi Olarak Göstermiştir?”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi C. 6/2: 77-97.
  • AYDIN, Erhan (2007). “Eski Türk Yazıtlarındaki Kırgız Seferleri Üzerine Notlar”. Sibirische Studien (Sibirya İncelemeleri) II/1. Göttingen/İstanbul.
  • BİLGEGİL, Kaya (2014). Türkçe Dilbilgisi. Konya: Salkımsöğüt Yay.
  • BOZKURT, Fuat (2005). Türklerin Dili. İstanbul: Kapı Yayınları.
  • CAPAROV, Ş. ve Sıdıkova, T. (2013). Azırki Kırgız Tilinin Fonetikası. Bişkek: Arabayev Üniversiteti.
  • CERİTOĞLU, Murat (2012). Kırgız Türkçesinin Söz Dizimi. İstanbul. Kesit.
  • COMPARETİ, Matteo (2002). “Soğdiyana Tarihine Giriş”. Türkler Ansiklopedisi. C. II. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
  • COŞKUN, Volkan (2010). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık
  • CUMAKUNOVA, Gülzura (2008). “Kırgız Türkçesinde Arapça Alıntı Kelimeler”. Hacettepe Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi 9: 101-117.
  • ÇAĞATAY, Saadet (1972). Türk Lehçeleri Örnekleri II-Yaşayan Ağız ve Lehçeler. Ankara: A.Ü.D.T.C. Fak. Yay.
  • ÇENGEL, Hülya Kasapoğlu (1995). “Türkiye Türkçesi ve Kırgız Türkçesindeki Ortak Alınma Kelimeler”. Türk Dili 521: 467-479.
  • DEMİR, Tufan (2013). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Kurmay Kitabevi.
  • DEMİRCAN, Ömer (2013). Türkçenin Sesdizimi. İstanbul: Der Yay.
  • ERGİN, Muharrem (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
  • ERŞAHİN, Seyfettin (1999). “Kırgızların İslamlaşması Üzerine Bazı Mülahazalar”. A.Ü.İ.F.Dergisi. XXXIX (1): 393-438.
  • EL-FÎRÛZÂBÂDÎ, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb (2005). el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle.
  • GÖMEÇ, Saadettin (2002). Tarihte ve Günümüzde Kırgız Türkleri. Ankara: Akçağ Yay.
  • GÜLENSOY, Tuncer (2010). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yay.
  • El-HALÎL b. Ahmed, Ebû Abdurrahmân (2002). Kitâbu’l-‘Ayn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
  • HALİLOV, A. (1996). Azırki Kırgız Tili. Bişkek: Kırgızstan Basma Üyü.
  • İBN MANZÛR, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır.
  • İNAN, Abdülkadir (1952). Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları. A.Ü.İ.F. Dergisi C.1/4: 19- 30.
  • İŞLER, Emrullah (1997). Türkçede Anlam Kaymasına Uğrayan Arapça Kelimeler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
  • _______ (2004). “Türkçedeki Arapça Alıntı Kelimelerde Farsça Etkisi”. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I: 1409-1420.
  • JOHANSON, Lars (2007). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. çev. Nurettin Demir. Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • KABILBEKOVA, Tamara (1997). “Kırgız Halkının Ortaya Çıkışı”. bilig 4: 32-48.
  • KALKAN, Mustafa (2006). Kırgızlar ve Kazaklar. İstanbul: Selenge Yay.
  • _______ (2009). “Kırgızların Diğer Orta Asya Kavimleri ile Etnik Temasları”. Tübar 25: 101-117.
  • KARA, David Somfai (2003). Kyrgyz. Lincom Europa.
  • KARAAĞAÇ, Günay (2013). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yay.
  • KARASAEV, Husain (1986). Özdöştürülgön Sözdör. ed. B. Ö. Oruzbaeva. Frunze: Kırgız Sovet Ensiklopediyasının Başkı Redaksiyası.
  • _______ (1990). Kaamus Nama. Frunze (Bişkek).
  • KARATAYEV, Olcobay (2002). “Kırgızların- Oğuzların (Türkmenlerin) Tarihî ve Etnik Bağları”.
  • (çev. Mustafa Kalkan). KTMU Sosyal Bilimler Dergisi 5: 199-207. Bişkek.
  • KARAYEV, Ömürkul, “Kırgızların Ortaya Çıkışı”. (çev. Mehmet Kıldıroğlu). Kırgızistan Türkiye Manas Ü. Sosyal Bil. Dergisi: 1/1: 201-217. Bişkek.
  • KAYA, Mehmet (2011). Ayrı Düşmüş Kelimeler. İstanbul. Kesit Yay.
  • [KIRGIZCA İMLA KILAVUZU] Kırgız Tilinin Orfografiyalık Sözdügü (2009). ed. S. İbragimov, A. Biyaliyev, N. Abdesov, Bişkek: Mamlekettik Til Cana Entsiklopediya Borboru.
  • KİTAPÇI, Zekeriya (2002). “Türklerin Müslüman Oluşu”. Türkler Ansiklopedisi C. 4. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 263-270.
  • ________ (2004). Türkler Nasıl Müslüman Oldu? Konya. Yedikubbe Yay.
  • MILLER, Ruth A. (2002). “VII. Yüzyılda Arapların ve XI. Yüzyılda Türklerin Orta Doğu Fetihlerinin Karşılaştırılması”. Türkler Ansiklopedisi C. 4. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 388-393.
  • OSMONOV, O.C. (2013). “Eski Kırgızlar”. (çev. Vefa Kurban). Dokuz Eylül Ü.E.F.D. S. 2/3: 147- 166.
  • ÖNER, Mustafa (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: TDK.
  • ÖZAYDIN, Abdülkerim (2002). “Türklerin İslamiyet’i Kabulü”, Türkler Ansiklopedisi C. 4. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 239-262.
  • ÖZTÜRK, Faruk (2012). “Kırgız Sözlükçülüğünde Husein [Karasayeviç] Karasayev ve Konstantin [Kuzmiç] Yudahin’in Yeri”. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4 Fall 2012, p. 2643-2654, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4231, ANKARA-TURKEY.
  • RADLOFF, Wilhelm (1956). Sibiryadan. çev. Ahmet Temir. İstanbul. Maarif Basımevi.
  • SAMİ, Şemsettin (1317). Kâmûs-ı Türkî. Dersaadet :İkdâm Matbaası.
  • SCHÖNIG, Claus, (2013). “Modern Türk Dillerinin Eş Zamanlı Tasnifi ve Tarihsel Yönleri”. (çev. İsa Sarı). Dil Araştırmaları 12: 221-257.
  • SIDIKOVA, Kalen (2007). Kırgız Tarıhı. Bişkek: Biyiktik.
  • SOLAK, Fahri (2004). “Kırgızistan’la İlgili Türkçe Bibliyografya (1928-2003) (Tezler-KitaplarMakaleler).” Manas Ü.S.B.F.D. 5/9: 67-115. Bişkek.
  • TAŞAĞIL, Ahmet (2013). Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
  • TEKİN, Talat ve ÖLMEZ, Mehmet (2003). Türk Dilleri. İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat 2.
  • TEKİN, Talat (1975). Ana Türkçede Aslî Uzun Ünlüler. Ankara: H.Ü. Yayınları.
  • _______ (1980). “Türk Dilleri Ailesi: II”. Genel Dilbilim Dergisi 2/7-8, Ankara.
  • _______ (2005). Makaleler III-Çağdaş Türk Dilleri. ed. Emine Yılmaz & Nurettin Demir. Ankara: Grafiker Yay.
  • TENİŞEV, E.R. (1997). “Kırgızların ve Kırgızcanın Kökeni Sorunu Üzerine”. (çev. Caştegin Turgunbayev). Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi 11: 57-71. Ankara.
  • TIEZTZE, Andreas (2002). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Simurg.
  • TÜRKÇE SÖZLÜK (1998). Ankara. Türk Dil Kurumu. I-II. 9. Baskı.
  • UĞURLU, Mustafa (2012). “Türk Lehçeleri Arasında Benzer Kelimelerin Eş Değerlik Durumu”. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4-I Fall 2012, p. 215-222, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4235, ANKARA-TURKEY.
  • UZUN, Gülsine (2004). “Kırgız Türkçesinde Yabancı Dillerden Alıntılanan Kelimelerde Ses Düşmeleri”, M.S.K.Ü. Sosyal Bilimler Enst. Dergisi. S. 3: 80-93.
  • ÜÇOK, Necip (2007). Genel Fonetik (Ana Çizgileri). İstanbul: Multilingual.
  • VURAL, Hanifi & Böler, Tuncay (2012). Ses ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yay.
  • YALIN, Yasemin (2011). Kırgız Türkçesi ile Türkiye Türkçesi Arasındaki Kelime Eş Değerliği.
  • Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi. YILDIRIM, Özlem (2008). Kazak, Kırgız ve Tatar Türkçelerindeki Arapça-Farsça Kelimelerin Ses Değişimleri (Türkiye Türkçesi ile Karşılaştırılması).Yüksek Lisans Tezi. Kars: Kafkas Üniv.
  • YUDAHİN, K.K. (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar. Frunze: Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy Sovetskoy Entsiklopedii. I-II.
  • __________ (1998). Kırgız Sözlüğü. çev. Abdullah Taymas. Ankara: T.D.K. I-II.
  • YÜKSEKKAYA, Gülden Sağol (2014). “Kur’an-ı Kerim’in Kırgızca Çevirileri”. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/9 Summer 2014, p. 31-37, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7322, ANKARA-TURKEY.
  • ACAR, Ö., Kırgız Türkçesi İle Türkiye Türkçesindeki Ortak Arapça Kelimelerde Görülen Ses Değişmeleri, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/8 Spring 2015, p. 273-298, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8219, ANKARA-TURKEY
APA Acar O (2015). KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ. , 273 - 297.
Chicago Acar Omer KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ. (2015): 273 - 297.
MLA Acar Omer KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ. , 2015, ss.273 - 297.
AMA Acar O KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ. . 2015; 273 - 297.
Vancouver Acar O KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ. . 2015; 273 - 297.
IEEE Acar O "KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ." , ss.273 - 297, 2015.
ISNAD Acar, Omer. "KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ". (2015), 273-297.
APA Acar O (2015). KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ. Turkish Studies (Elektronik), 10(8), 273 - 297.
Chicago Acar Omer KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ. Turkish Studies (Elektronik) 10, no.8 (2015): 273 - 297.
MLA Acar Omer KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ. Turkish Studies (Elektronik), vol.10, no.8, 2015, ss.273 - 297.
AMA Acar O KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ. Turkish Studies (Elektronik). 2015; 10(8): 273 - 297.
Vancouver Acar O KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ. Turkish Studies (Elektronik). 2015; 10(8): 273 - 297.
IEEE Acar O "KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ." Turkish Studies (Elektronik), 10, ss.273 - 297, 2015.
ISNAD Acar, Omer. "KIRGIZ TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ORTAK ARAPÇA KELİMELERDE GÖRÜLEN SES DEĞİŞMELERİ". Turkish Studies (Elektronik) 10/8 (2015), 273-297.