Yıl: 2018 Cilt: 15 Sayı: 120 Sayfa Aralığı: 184 - 197 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 13-05-2019

TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI

Öz:
Karakoncolos/kalikancaros inancı Türkiye’de başta İç Anadolu ve Karadeniz bölgesi olmak üzere, Yunanistan, Bulgaristan ve Sırbistan’a kadar Balkanlar’da geniş bir coğrafyada görülmektedir. Türk- çede yapılan derlemelerde kimi zaman farklı isimlerle anılsa da karakoncolosun görüldüğü dönemve özellikleri benzerlik gösterir. Buna göre, yılın en soğuk günlerinde yeryüzüne çıktığına inanılan karakoncolos, çoğu zaman tüylü, hayvana benzeyen, insanlara musallat olan ve onları tedirgin eden bir yaratık olarak betimlenmektedir. Karakoncolos inancına yer veren Türkçedeki ilk yazılı kaynak- lardan biri ise Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi’dir. Bugün özellikle Doğu Karadeniz’de “karakoncilo” gibi oyunlarda bir gelenek ya da Türkçe edebiyat ve sinemada nadiren de olsa bir imge olarak varlı- ğını devam ettirse de çoğunluk tarafından unutulmuş hatta hiç bilinmeyen bir inanıştır. Öte yandan, Yunancada çoğunlukla kalikancaros adıyla anılan bu inanışa dair anlatılar, oldukça erken bir tarihte halk bilimci Nikolaos Politis tarafından derlenmiştir (1904). Bu çalışmada öncelikle söz konusu der- lemede yer alan anlatılardan söz edilerek bu anlatıların bugünkü Yunanca çocuk edebiyatında Filip- pos Mandilaras tarafından yeniden yazımlarına değinilecektir. Bugünkü Yunanistan’da özellikle Noel döneminde gerek okullardaki müzikli gösterilerle gerekse yayımlanan çocuk kitaplarının popüler bir figürü olarak varlıklarını devam ettirdikleri ortaya konacaktır. Geniş bir coğrafyaya yayılmış olan bu inancın Türkçe ve Yunanca kaynaklardaki aktarımlarına genel olarak bakıldığında incelenen Türkçe kaynakların daha çok Doğu Karadeniz bölgesinden derlendiğini ve unutulmaya yüz tutmuş bir gelenek olarak nadiren yaşatıldığını görebiliriz. Bugünkü Yunanistan’da ise Velloudios’un hâlâ dolaşımda olan çizimlerinin de etkisiyle kalikancaros inancının çocuk edebiyatının “millî” ve popüler bir unsuru olarak varlığını devam ettirdiği görülmektedir.
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor

The “Karakoncolos / Kalikancaros” Belief in Turkish and Greek Sources

Öz:
The belief in “karakoncolos / kalikancaros” is seen in a wide geography spreading from Central Anatolia and Black Sea region in Turkey to Balkan Peninsula including Greece, Bulgaria and Serbia. Though karakoncolos is defined under different names in Turkish sources, the period it is depicted and its features are almost similar. According to this, the karakoncolos, believed to have emerged on the col- dest days of the year, is depicted as a creature that is often hairy, resembling animal, haunting people and disturbing them. One of the first written sources in Turkish that included the belief in karakonco- los is Evliya Çelebi’s Seyahatnâme. Today, it is rarely a tradition in games such as “karakoncilo” in the Eastern Black Sea, or a belief that has been almost forgotten or even unknown by the majority, even though it continues to exist as a trivial image in Turkish literature and cinema. On the other hand, this belief, often referred to as kalikancaros in Greek, was compiled by the folklorist Nikolaos Politis at an early date (1904). In this study, first of all, referring to the various beliefs concerning kalikancaros in the mentioned compilations of Politis, the rewritings of them in the present Greek children’s literature by Filippos Mandilaras will be introduced. In today’s Greece, it will be revealed that especially during the Christmas period, it continues to exist as a popular figure of the musical performances in schools and in children’s books. When we have a look at the Turkish and Greek compilations of this belief in ge- neral, which is spread over a wide geographical area, we can see that the reviewed Turkish sources are mostly collected from the Eastern Black Sea region and rarely lived as an almost forgotten tradition. Today in Greece, also due to the Velloudios’ paintings, which still circulate today, the mentioned belief continues to exist as a “national” and a popular element of the childrens’ literature.
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor
Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
  • Altun, Murat. “Of Conspiracies and Men: The Politics of Evil in Turkey.” Yayımlanmamış Doktora Tezi. Minnesota: University of Min- nesota, 2016.
  • Altuncu, Naci.“Karakoncilo Yapan Hiç Kimse Kalmadı.” (31 Aralık 2007) 28 Aralık 2017 (http://www.sahinkayalilar.com/viewtopic. php?t=5208&start=0)
  • And, Metin. Dionisos ve Anadolu Köylüsü. İstan- bul: Elif Yayınları, 1962.
  • Arslan, Seher. “Türklerde Ağaç Kültü ve ‘Hayat Ağacı’.” Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi 1 (Haziran 2014): 59-71.
  • Asan, Ömer. Pontos Kültürü. İstanbul: Belge Ya- yınları, 1996.
  • Duvarcı, Ayşe. “Türklerde Tabiat Üstü Varlıklar ve Bunlarla İlgili Kabuller, İnanmalar, Uy- gulamalar.” bilig 32 (Kış / 2005): 125-144
  • Elçin, Şükrü. “Karakoncilo Oyunu.” Türk Folklor Araştırmaları Dergisi 147. 1961.
  • Elif Şafak. Bit Palas. İstanbul: Doğan Kitap, 2009.
  • Emiroğlu, Kudret. Trabzon-Maçka Etimoloji Sözlüğü. Yyy.: Gülen Ofset, 1989.
  • Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul. Cilt 1. Yay. Haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstan- bul: Yapı Kredi Yayınları 2003.
  • Evliya Çelebi bin Derviş Mehemmed Zılli. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Cilt 3. Yay. Haz. Se- yit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınlar: 1999.
  • Evliya Çelebi bin Derviş Mehemmed Zılli. Evli- ya Çelebi Seyahatnamesi. Cilt 7. Yay. Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman ve Robert Dankoff. İstanbul: Yapı Kredi Yayınlar: 2003.
  • Gökçe, Övgü. “Cannot Remember: Landscapes of Loss in Contemporary Turkish Cine- ma”, Cinema and Politics: Turkish Cinema and The New Europe içinde, ed. Deniz Bayrakdar, Aslı Kotaman ve Ahu Uğursoy, 268-279. Newcastle: Cambridge Scholar Publishing, 2009.
  • Karakaş, Rezan. “Siirt Halk Kültüründe Kutsal Ağaç ve Türbeler.” Millî Folklor, 102 (2014): 168-179.
  • Katsimihas Haris ve Panos. Ayelasti Politeia ke Kalikancari (Mutsuz Ülke ve Kalikancaros- lar). Masal Kitapçığı ve CD. Feelgood Re- cords. 2016.
  • Küçükler, Nuray. “Anneannem Çinka mıydı?” Fadime Kimdir? içinde, 114-121. İstanbul: Heyamola Yayınları, 2001.
  • Mandilaras, Filippos. İstories me Kalikancarous. Atina: Pataki, 2014.
  • Mandilaras, Filippos. Mayikes İstories apo ta Vati tis Yis (Dünyanın Derinliklerinden Bü- yülü Hikâyeler). Atina: Pataki, 2016.
  • Mirivilis, Stratis. Ta Pagana. Atina: Oi Fili tou Vivliou, 1945.
  • Misailidis, Evangelinos. Temaşa-i Dünya ve Cefakâr u Cefakeş. Haz. Robert Anhegger ve Vedat Günyol. İstanbul: Cem Yayınları, 1988.
  • Nişanyan, Sevan. Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. http://www.nisanyansozluk.com/
  • Oğuz, Öcal. “Kara Koncolos ve Yılbaşı.” Bozok Yazıları. Ankara: Geleneksel Yayınları (2014): 264-265.
  • Ölmez, Mehmet. “R. M. Dawkins ve Anadolu’da Rumca-Türkçe İlişkileri.” Turkish-Speaking Christians, Jews and Greek-Speaking Mus- lims and Catholics in the Ottoman Empire, ed. Evangelia Balta ve Mehmet Ölmez. İs- tanbul: Eren Yayınları (2011): 215-224.
  • Özay, Yeliz. “Evliya Çelebi Seyahatname’sinde İstanbul’un Tılsımlarının Hikâye Edilişi.” Millî Folklor, 81 (2009): 54-63.
  • Özay, Yeliz. “Çalıkkavak Balkanında ‘Gârîb’ Temâşâ.”. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü- Dergisi, Semih Tezcan’a Armağan, Cilt:13, Yıl:13: 299-306. Öztürk, Özhan. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. 2 Cilt. İstanbul: Heyamola Yayınları, 2005. Platanou, Vasili. “Kalikancari: Makreoni, Panellinia Paramithia.” (Kadim Ulusal Yunan Masalı: Kalikancaroslar). Rizospastis (1 Ocak 2004) 26 Aralık 2017 http://spoudaste- rion.pblogs.gr/2009/12/561421.html
  • Politis. Nikolaos. Melete peri tu Viu ke tis glossis tu Elliniku Lau: Paradosis (Yunan Halkının Yaşamı ve Dili: Gelenekler). Cilt A. Atina: Vivliorama, 1998 (1904).
  • Rize Kültür Derlemeleri. Rize: Rize Halk Eğitim Müdürlüğü Yayınları, 1999.
  • Samuilidis, Hristos. Geleneksel Pontos Halk Ti- yatrosu. İstanbul: Belge Yayınları, 1999.
  • Şişmanoğlu Şimşek, Şehnaz. «Evangelinos Misailidis›in Karamanlıca Başyapıtı: Temaşa-i Dünya ve Cefakâr u Cefakeş ya da
  • ‹İki Kelisa Arasında Bînamaz Olmak› « Tan- zimat ve Edebiyat, ed. Mehmet Fatih Uslu ve Fatih Altuğ. İstanbul: İş Bankası Yayınları (2014): 193-230.
  • Taşkıran, Mehmet Sait. Yıldızlı Gece. İstanbul: Nota Bene Yayınları, 2016.
  • Tietze, Andreas. Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. C.4. (Ed. Semih Tezcan). Ankara: Tüba, 2016.
  • Velloudios, Tanos. Aerika-Zotika kai Kalikancari (İnler Cinler ve Kalikancaroslar). Atina: G. Çiveriotis E.P.E., t.y.
  • Yaltırık, Mehmet Berk. “Karakoncolos.” Kamize. Aylık Öykü Seçkisi. (9 Şubat 2013) 27 Aralık 2017.http://oykuseckisi.com/karakoncolos- wyern/
APA ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK Ş (2018). TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI. , 184 - 197.
Chicago ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK Şehnaz TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI. (2018): 184 - 197.
MLA ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK Şehnaz TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI. , 2018, ss.184 - 197.
AMA ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK Ş TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI. . 2018; 184 - 197.
Vancouver ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK Ş TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI. . 2018; 184 - 197.
IEEE ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK Ş "TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI." , ss.184 - 197, 2018.
ISNAD ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK, Şehnaz. "TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI". (2018), 184-197.
APA ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK Ş (2018). TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI. Milli Folklor Dergisi, 15(120), 184 - 197.
Chicago ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK Şehnaz TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI. Milli Folklor Dergisi 15, no.120 (2018): 184 - 197.
MLA ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK Şehnaz TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI. Milli Folklor Dergisi, vol.15, no.120, 2018, ss.184 - 197.
AMA ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK Ş TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI. Milli Folklor Dergisi. 2018; 15(120): 184 - 197.
Vancouver ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK Ş TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI. Milli Folklor Dergisi. 2018; 15(120): 184 - 197.
IEEE ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK Ş "TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI." Milli Folklor Dergisi, 15, ss.184 - 197, 2018.
ISNAD ŞİŞMANOĞLU ŞİMŞEK, Şehnaz. "TÜRKÇE VE YUNANCA KAYNAKLARDA KARAKONCOLOS / KALİKANCAROS İNANCI". Milli Folklor Dergisi 15/120 (2018), 184-197.