SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK

Yıl: 2018 Cilt: 10 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 903 - 920 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.26791/sarkiat.415083 İndeks Tarihi: 16-09-2019

SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK

Öz:
Toplumların edebiyatlarının temeli konuşma dilini esas alan sözlü bir zeminüzerine inşa edilerek süreç içinde gelişim gösterir. Yüzyılları aşan köklü birikim,kültürel değerler, deneyimler sözlü gelenek yoluyla nesilden nesile aktarılır.Yazının bulunmasıyla birlikte bu aktarım çoğunlukla yazılı ve görsel ögelerleyapılsa da halen halk kültüründe, yaşamında sözlü anlatımı ve onun yansımasıolan halk edebiyatını canlı olarak görmek mümkündür. Özellikle kadim sözlükültür ve geleneğinin güçlü olduğu Anadolu ve Mezopotamya coğrafyası buanlamda ayrıca önem arz eder.Bu çalışmada söz konusu coğrafyada yazılı edebiyat geçmişi ancak bir asıröncesine kadar gidebilen, sözlü geleneğinin ise aksine köklü bir geçmişe sahipolduğu bilinen Kırmanc/Zazaların sözlü kültür varlığına değinilmektedir. Bingöl,Tunceli, Elazığ, Diyarbakır gibi illerde yoğun olmak üzere Fırat ve Dicle havzasıve çevresinde yaşayan bu toplumun aynı zamanda araştırmacılar için başlı başınaciddi bir kaynak olarak beliren sözlü kültür varlığının yansıması olan şiirsel/ezgilisözlü anlatım geleneğine, işleyişine, esaslarına vurguyapılmaktadır.Narrative/anlatımcı icra çerçevesinde sözlü gelenek ve halkedebiyatında doğaçlama anlatım, saz ve söz ustalığı/söz-müzik ilişkisi, ozanlık,deyîrbazlık ve halk şairliği ve dengbêjliğin sosyo-kültürel işlevideğerlendirilmektedir. Neticede; geçmişten günümüze değin süregelen sözlükültür/geleneğin hâlâ söz konusu coğrafya ve toplumda önemli oranda varlığınıkoruduğu ve sosyo-kültürel işlevini sürdürdüğü bulgusu dikkatlere sunulmaktadır.
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Tarih Etnik Çalışmalar Kültürel Çalışmalar Antropoloji Edebiyat Sanat Edebi Teori ve Eleştiri

ZAZAISH (KIRDKI, KURDISH) IN THE CONTEXT OF ORAL CULTURE POETIC/ RYTHMIC EXPRESSION: MINSTRELSYMELODIOUS-DENGBÊJ (STORYTELLER/VERBAL NARRATOR)

Öz:
Literature develops through the oral tradition based on the basic speech patterns. Over many centuries of deep-rooted accumulation, cultural values, experiences are conveyed from generation to generation through oral tradition. Although this transfer is mostly made with written and visual materials, it is still possible to see in public culture, oral expression in life and its folk literature as a living. In this sense, Anatolia and Mesopotamia, in particular are important in terms of verbal culture and tradition. In this study, the literary history written in aforementioned geographies refers to the verbal cultural existence of Kırmanc / Zazaki, which is known to have a rooted past, which can only be reached a century ago and contrary to oral tradition. Bingöl, Tunceli, Elazığ, Diyarbakir, and the Euphrates and Dicle basin, this community is also emphasized on the tradition, operation and principles of poetic / rhythmic oral expression which is reflected in the existence of oral culture as a serious resource for researchers at the same time. In the narrative / narrative practice context, verbal tradition and folk literature are assessed for improvisation, reverence and vocabulary / relation between music and speech, poetry, rhetoric and folk poetry, and socio-cultural function of dengbêj. Eventually; the continuing oral culture / tradition that has been continuing from day to day is still present in the context of geography and societies, and it is offered to the attention that the socio-cultural function is preserved.
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Tarih Etnik Çalışmalar Kültürel Çalışmalar Antropoloji Edebiyat Sanat Edebi Teori ve Eleştiri
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aksoy, Ozan, “Sözlü Gelenek, Müzik ve Kürt Alevilerin Göçü”, (çev. Metin Yüksel), Kürt Tarihi, S.: 26, Yıl: 2016, ss. 12-17.
  • Aldatmaz, Nadire Güntaş, Folklorê Kirmancan Ser o, Roşna Yayınevi, Diyarbakır, 2014.
  • Aydın, Sevim, Deyîrbazê Dêrsimî Saît Bakşî, Roşna Yayınevi, Diyarbakır, 2013.
  • Başgöz, İlhan, “Türkiye’de Folklor Çalışmaları ve Milliyetçilik”, Turkish Studies, Volume 6/3, 2011, ss.1535-1547.
  • Blau, Joyse, Contes Kurdes, ed. Fleuve et Flamme, Paris, 1986.
  • Bor, Abdülkerim, Bingöl Yöresi Zazaca Halk Türküleri, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü, “Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi”, Bingöl, 2014.
  • Can, Mutlu, “Dêrsim Merkezli Alevi Kırmanckî (Zazakî) Müziği”, Mardin Artuklu Üniversitesi, Müzikoloji ve Sözlü Müziksel Gelenekler Semineri, 5 Haziran 2014, Mardin.
  • Celalî, Nureddin, “Doruverê Çewlîgî ra Çend Lorikî”, Edebîyatê Kirmanckî Ra Nimûneyî, Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin, 2012, s.181-182.
  • Daimi, Cengiz, Dizeleriyle Tarihe Tanık Dersim Şairi: Sey Qaji, Horasan Yayınları, İstanbul, 2010.
  • Deniz, Dilşa, Yol/Rê: Dersim İnanç Sembolizmi-Antropolojik Yaklaşım, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
  • Dulkadir,Hıdır, Pepugê Des u Di Kowu, Kalan Ozan Aksoy, “Sözlü Gelenek, Müzik ve Kürt Alevilerin Göçü”, (çev. Metin Yüksel), Kürt Tarihi, S.: 26, Yıl: 2016, s.13.Yayınları, Ankara, 2011, s.111.
  • Engin, Leyla Mihrinaz, “Dengbêj Gazin ve Göç”, Kürt Tarihi, S.: 26, Yıl: 2016, ss. 44-47.
  • Espar, J. Îhsan, “Efendî Fatay Delalî”, Edebîyatê Kirmanckî Ra Nimûneyî, Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin, 2012, s.170-172.
  • Greve, Martin, “Ali Baran ile Söyleşi”, Kürt Tarihi, S.:27, Yıl: 2016, s.48-53.
  • Günay, Umay, “Halk Şiirinde Ayak Konusunda Düşünceler”, Millî Folklor, S.: 8, Yıl: 2, 1990, s.32-34.
  • Hamelink, Wendy, “Evdalê Zeynikê’nin Peşinde Bir ömür”, Kürt Tarihi, S.: 26, Yıl: 2016, ss. 48-59.
  • Karasu, Doğan, Ahmet Hülakü, Orhan Korkmazcan, Devrim Güleryüz, Özlem Güngör, BingölDengbêjleri, Peri Yayınları, İstanbul, 2007.
  • Karasu, Doğan, Dinya d’ Yo Darê Ma, Vate Yayınları, İstanbul, 2012.
  • Kıraç, Ekrem, “Türk Halk Şiirinde Ritm, Ezgi ve Ninni Söyleme Geleneğinin Rolü”, Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl: 1997, S.:3, s.38-44.
  • Köprülü, M. Fuad, Edebiyat Araştırmaları, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1989.
  • Kurij, Seyitxan, “Zazalar, Zazaca Yazının Tarihçesi ve Vate Çalışma Grubu”, İnatçı Bir Bahar: Kürtçe ve Kürtçe Edebiyat (Der: Vecdi Erbay), Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2012, ss. 135-154.
  • Lerch, Peter Ivanowiç, Forschungen ûber die Kurden und die Iranischen NordChalder, St. Petersburg, 1858.
  • Lings, Martin, Antik İnançlar, Modern Hurafeler, (Çev.: Nabi Avcı- Ufuk Uyan), Ağaç Yayıncılık, İstanbul, 1991.
  • Malmisanij, M., Folklorê Ma ra Çend Nimûney, Jina Nû Yayınları, Uppsala, 1991.
  • Mela Ehmedê Xasî, Mewlidê Kirdî, Litoğrafya Matbaası, Dîyarbekir Vilayeti, 1899.
  • Ong, Walter J., Orality and Literacy: The Technologizing of the Word. Methuen, Londra and New York, 1982.
  • Ong, Walter J., Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi, (Çev.: Sema Postacıoğlu Banon), Metis Yayınları, İstanbul, 1995.
  • Öztürk, Serdar, “Kewe Ribat, Dengbêj Şakiro”, Kürt Tarihi, S.: 27, Yıl: 2016, ss. 42-47.
  • Öztürkmen, Arzu, Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006.
  • Parıltı, Abidin, Dengbêjler: Sözün Yazgısı, İthaki Yayınları, İstanbul, 2006.
  • Parry, Milman, The Making of Homeric Verse: The Collected Papers of Milman Parry.Ed. Adam Parry. Oxford ve New York: Oxford UP, 1987.
  • Schafers, Marlane, “Utançtan Kamusal Sese: Kadın Dengbêjler, Acının İşlenişi ve Kürt Tarihi” (çev. Ergin Öpengin), Kürt Tarihi, S.: 26, Yıl: 2016, ss. 24-29.
  • Sakaoğlu, Saim, “Halk Edebiyatı”, İslam Ansiklopedisi, C. 15, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997.
  • Taş, Fırat, “Bir Sözlü Gelenek Olarak Dengbêjlik ve Tarih Anlatımı”, Kürt Tarihi, S.: 27, Yıl: 2016, ss. 34-41.
  • Temo, Selim, Sonsöz”, Abdalın Bir Günü [Mehmed Uzun], İthaki Yayınları, İstanbul, 2006.
  • Toolan, Michael J., Narrative A Critical Linguistic Introduction, London, 1988.
  • Turhallı, Gulfer, “Çibenokî (Mertalî)”, Edebîyatê Kirmanckî Ra Nimûneyî, Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin, 2012, s.184-85.
  • Uzun, Mehmed, Kürd Edebiyatına Giriş, Belge Yayınları, İstanbul, 1999.
  • Uzun, Mehmed, Dengbêjlerim, İthaki Yayınları, İstanbul, 2006.
APA ALAY O (2018). SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK. , 903 - 920. 10.26791/sarkiat.415083
Chicago ALAY Okan SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK. (2018): 903 - 920. 10.26791/sarkiat.415083
MLA ALAY Okan SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK. , 2018, ss.903 - 920. 10.26791/sarkiat.415083
AMA ALAY O SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK. . 2018; 903 - 920. 10.26791/sarkiat.415083
Vancouver ALAY O SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK. . 2018; 903 - 920. 10.26791/sarkiat.415083
IEEE ALAY O "SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK." , ss.903 - 920, 2018. 10.26791/sarkiat.415083
ISNAD ALAY, Okan. "SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK". (2018), 903-920. https://doi.org/10.26791/sarkiat.415083
APA ALAY O (2018). SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 10(3), 903 - 920. 10.26791/sarkiat.415083
Chicago ALAY Okan SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 10, no.3 (2018): 903 - 920. 10.26791/sarkiat.415083
MLA ALAY Okan SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, vol.10, no.3, 2018, ss.903 - 920. 10.26791/sarkiat.415083
AMA ALAY O SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2018; 10(3): 903 - 920. 10.26791/sarkiat.415083
Vancouver ALAY O SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2018; 10(3): 903 - 920. 10.26791/sarkiat.415083
IEEE ALAY O "SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK." e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 10, ss.903 - 920, 2018. 10.26791/sarkiat.415083
ISNAD ALAY, Okan. "SÖZLÜ KÜLTÜR BAĞLAMINDA ZAZACA (KIRDKÎ) ŞİİRSEL/EZGİLİ ANLATIM GELENEĞİ: OZANLIK-DEYÎRBAZLIK-DENGBÊJLİK". e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 10/3 (2018), 903-920. https://doi.org/10.26791/sarkiat.415083