Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri

Mut, Hanife; BAŞARAN, UĞUR; AYAN, İlknur; ACAR, Zeki; ÖNAL AŞCI, ÖZLEM

Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri

Uğur BAŞARAN, (Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Samsun, Türkiye)

Zeki ACAR, (Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Samsun, Türkiye)

ÖZLEM ÖNAL AŞCI, (Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Samsun, Türkiye)

Hanife MUT, (Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Samsun, Türkiye)

İlknur AYAN (Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Samsun, Türkiye)

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi (. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi)

26 2

Yıl: 2007 Cilt: 22 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 139 - 148 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri

Öz:

Baklagiller familyasında yer alan Lathyrus (Mürdümük) cinsi 187 tür veya alt tür ile geniş bir cinstir. Lathyrus cinsi Akdeniz havzası, Ön Asya, Kuzey Amerika ve Güney Amerika'nın sıcak bölgelerinde tür ve çeşit zenginliği göstermektedir. Lathyrus türleri dünya genelinde hayvan ve insan besini olarak kullanılmaktadır. Türkiye'de ise Lathyrus türlerinin tarımı çok az yapılmakta, çoğunlukla hayvan beslenmesinde ve çok insan beslenmesinde kullanılmaktadır/Dünyada ve ülkemizde en fazla kültürü yapılan tür, kuraklığa, olumsuz toprak koşullarına ve su basmalarına karşı dayanıklı olan, L. sativus (yaygın mürdürnük)'dur. Lathyrus türlerinde, insan ve hayvan sağlığı üzerine olumsuz etkileri olan maddeler bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi, merkezi sinir sistemini etkileyerek, insanlarda ve hayvanların arka bacaklarında kalıcı felçlere yol açan, oxalyl diamino propionic acid (ODAP)'tir. Bu hastalığa "lathrism" denilmekte ve tanelerinin 3-4 aylık bir süre yoğun olarak tüketilmesi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu derleme de lathyrus cinsinin ülkemiz ve dünyadaki genel durumu ve tarımı incelenmiştir.

Anahtar Kelime:

Konular: Biyoloji Ziraat Mühendisliği

Agricultural importances using possibilities and towic substances of Lathyrus species

Öz:

Lathyrus genus which is in Leguminosea is large with 187 species and subspecies. The main centres of diversity in the genus is around the Mediterranean region, Asia Minor, North America and temperate region of South America. Lathyrus species are mainly used as a food and'feed in the world. In Turkey Lathyrus species heve been cultivated in small field area and used mainly forage and rarely as a food. Only I. sativus (grass pea) which is tolerated to drought, poor soils and flooding is widely cultivated in the world and Turkey. Lathyrus species contains some toxic substances. One of the most important of these substances is a neurotoxin -oxalyl diamino propionic acid -(ODAP), which can result in paralysis in humans and the lower limbs of animals by affecting the central nervous system. This disease named as Lathyrism, is generally occurs when seeds are consumed in large quantities in diet during 3-4 months.

Anahtar Kelime:

Konular: Biyoloji Ziraat Mühendisliği

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

1. Abd El Moneim, A.M. 1989. Preliminary evaluation of the subterranean vetch (Vida saliva ssp. amphicarpa).İCARDA Annual Report 1989. İCARDA, Aleppo,Syria.
2. Abd El Moneim, A. M., Van Dorrestein B., Baum, M.,Mulugeta W., 1999. Role of İCARDA in improving the nutritional quality and yield potential of grass pea (Laihyrus sativus) for subsistence farmers in developing countries CGIAR-wide conference on Agriculture-' Nutrition, 5-6.
3. Abreu, J.M.F., Bruno-Soares, A. M., 1998. Chemical composition, organic matter digestibility and gas production of nine legume grains. Animal Feed Science Technology. 70. 49-57
4. Acar, Z., Ayan, İ., Genç, N., 1997. Samsun koşullarında yüzlek-eğimli arazilerde yetiştirilen mürdümük hat ve populasyonlarının ot verimi ve bazı özelliklerinin belirlenmesi. Türkiye 2. Tarla Bitkileri Kongresi. 22-25 Eylül, Samsun
5. Acar, Z., Ayan, İ., Gülser, C, 2001. Sonie morphological and nutritional properties of legumes under natural conditions. Pakistan Journal of Biogical Sciences. 4: 11,1312-1315.
6. Akdeniz, H., Yılmaz, İ., Terzioğlu, Ö., 1999. Van koşullarında yetiştirilen bazı adi mürdümük ve ridhut inürdümüğü (Lathyrus sativus L. ve Lathyrus cicera L.) hatlarının tohum verimleri üzerine bir araştırma. Türkiye 3. Tarla Bitkleri Kongresi, 15-18 Kasım, Adana,. 240 -244
7. Aletor, V.A., Abd El Moneim, A. M., Goodchild, A. V., 1994. Evaluation of the seeds of the selected lines of three Lathyrus spp. for BOAA, tannins, trypsin inhibitor activity, and certain in vitro characteristics. J. Sci. and Food Agric. 65:143-151.
8. Allchin, F.R. 1969. Early cultivated plants in India and Pakistan. In 'The domestication and exploitation of plants and animals'. (Eds. P.J. Ucko and G.W. Dimbleby). Duckworth, London.
9. Allkin, R., Goyder, D. J., Bisby, F. A., White. R. J., 1986. Names and synonyms species and supspeies in the vicieae, issue 3. Vicieae Database Project, Experimetal Taxonomic information Products Publication No. 7., University of Southampton, Southampton
10.Andiç, C, Akdeniz, H., Yılmaz, İ., Terzioğlu, Ö., Keskin, B., Andiç, N., Deveci, M., Arvas, Ö., 1996a. Van kıraç şartlarında adi mürdümük ( Lathyrus sativus L.) hatlarının ot verimi üzerine bir araştırma. Türkiye 3. Çayır Mer'a Kongresi, 17-19 Haziran, Erzurum,
11.Andiç, C, Terzioğlu, Ö., Keskin, B., Yılmaz, L, Deveci, M., Akdeniz, H., Andiç, N., Arva, Ö., 1996b. Van kıraç şartlarında nohut mürdümüğü (Lathyrus cicera L.) hatlarının yeşil ve kuru ot verimlerine ilişkin bir araştırma. Türkiye 3. Çayır mer'a Kongresi ,17-19 Haziran, Erzurum
12.Anlarsal, A, E., Yücel, C, Yücel, C, Ü., 1996. Çukurova koşullarında bazı baklagil yembitkilerinin (yaygın fiğ,yem bezelyesi, mürdümük) bakla ile karışım olarak yetiştirilmre olanakları üzerine bir araştırma. Türkiye 3.Çayır mer'a kongresi, 17-19 Haziran, Erzurum,
13.Anonymous, 2003. DİE Tarımsal Yapı ve Üretim Değerleri
14.Barrow, M.V., Simpson, C.F., Miller, E.J., 1974. Lathyrism: a review.Quart. Rev. Biol. 49,101-128.
15.Başaran, U. 2005. OMÜ Kurupelit Yerleşkesi'nde Doğal Mürd Olara ümük (Lathyrus sp.) Türlerinin Morfolojik Tarımsal ve Sitolojik Özelliklerinin Belirlenmesi. Yüksek k Yetişen Bazı Lisans Tezi. OMÜ Fen Bil. Ens. Samsun
16.Bell, E.A. 1962. Associations of ninhydrin-reacting compounds in the seeds of 49 species of Lathyrus.Biochem. J. 83:225-229. /
17.Bharati, M.P., Neupane, R.K., 1989. Lathyrus sativus cultivation and screening of germplasm in Nepal. Pp. 159-167 in The Grass Pea: Threat and Promise. Proc. of the International Network for the Improvement of Lathyrus sativus and the Eradication öf Lathyrism (P. Spencer, ed.). Third World Medical Research Foundation, New York.
18.Brahim, N. B., Combes, D., Marrakchi, M., 2001. Autogamy and allogamy in genus Lathyrus Lathyrus Lathyrism Newsletter 2. 21-26.
19.Bucak, B., Baysal, İ., 2001. Harran ovası koşullarında kışlık olarak yetiştirilen mürdümük (Lathyrus sativus L ve L. cicera L.) hatlarının ot verimi ve bazı özeliklerinin saptanması. HR.Ü.Z.F.Dergişi, 5, 3-4: 33-41.
20.Campbell, C.G., Mehra, R.B., Agrawal, S.K., Chen, Y.Z., Abd El Moneim, A., Khawaja, H.I.T., Yadov, C.R., Tay, J.U., Araya, W.A., 1994. Current status and future research strategy in breeding grasspea (Lathyrus sativus). Euphytica, 73: 167-175.
21.Campbell, C.G., 1997. Grass pea. Lathyrus sativus L. Promoting the conservation and use of underutilized and neglected crops. 18. Institute of Plant Genetics and Crop Plant Research. Gatersleben/International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy.
22.Clulow S. A., Matthews P, Lewis B.G., 1991. Genetical analysis of resistance to Mycosphaerelia pinodes in pea seedlings. Euphytica 58: 183-189.
23.Cocks, P., Siddique, K., Hanbury, C, 2000. Lathyrus A New Grain Legume. A report for the Rural Industries Research and Development Corporation RIRDC Publication No 99/150.
24.Cohn, D.F., Streifler, M., 1981. Human neurolathyrism. A follow up study of 200 patients. Part 1: clinical investigation. Schw. Arch. Neurol. Psych. 128, 151-156.
25.Çakmakçı, S., Çeçen, B., Aydmoğlu, B., 1999. Antalya'da sonbahar ekimlerinde bazı tek yıllık baklagil yembitkilerinin tane ve kes verimleri yönünden ekim nöbetine girebilme olanakları. Tr. J. Of Agruculture and Forestry 23:679-684
26.Dahiya, B. S., 1976. Seed morhphology as indicator of low neurotoxin in Lathyrus sativus. Qual. Plant Eds. Human Nutrition 25:391-94.
27.Davis, P. H., 1970. Flora Of Turkey and East Aegean Islands. Edinburgh, 328-369
28.DCLU, 1975. Studies on analysis of toxins and methods of detoxification in Lathyrus sativus. J. Lanzhou Univ. (Nat. Sci.) 2:45-65.
29.Duke, J.A., 1981. Handbook of Legumes of World Economic Importance. Plenum Press, New York, pp. 199-265.
30.Düşünceli, F. 1993. Prospects for production of Lathyrus sativus and L. cicera in southwest Anatolia in Turkey. 131-137 in Lathyrus sativus and Human Lathyrism: Progress and Prospects (H.K.M. Yusuf and F. Lambein, eds.) Proc. 2nd Int. Colloq. Lathyrus/ Lathyrism, Dhaka, 10-12 December 1993. University of Dhaka.
31.Enneking, D., 1998. A bibliographic database for the genus Lathyrus. Co-operative Research Centre for Legumes in Mediterranean Agriculture Occasional publication No 18. ISSN 1 -320-366 ISBN 0-86422-829-5
32.Fırıncıoğlu, H. K., Uncuer, D., Ünal, S., Aydm, F., 1996.Bazı fiğ (Vicia sp.) ve mürdümük (Lathyrus L.)türlerinin tarımsal özellikleri üzerine bir araştırma. Türkiye 3. Çayır mer'a kongresi, 17-19 Haziran,Erzurum.
33.Gatel, F., 1994. Protein quality of legume seeds for non-ruminant animals: a literature review. Anim. Feed Sci. Technol. 45:317-348.
34.Geda, A., Briggs, C.J., Venkataram, S., 1993. Determination of the neurolathyrogen b-N-oxalyl-L-a,b-diaminopropionic acid using highperformance liquid chromatography with fluorometric detection. J. Chromatogr. 635: 338-341.
35.Genç, H., Şahin, A. 2001. Batı Akdeniz ve Güney Ege Bölgesinde yetişen Bazı Lathyrus L. türleri üzerinde sitotaksonomik araştırmalar. III. S.D.Ü. Fen Bilimleri Dergisi, 5:1, s. 98-112.
36.Grela, R. E., Studzinski, T. and Matras, J. 2001. Antinutritional factors in seeds of Lathyrus sativus cultuvated in Poland. Lathyrus Lathyrism Newsletter. 2:101-104.
37.Hanbury,CD., White, C.L., Mullan, B.P., Siddique, K.H.M., 2000. A review • of the potential of Lathyrus sativus L. and L. cicera L. grain for use as animal feed. Anim. Feed Sci. Technol. 87: 1—27.
38.Hanbury, C ve Hughes, B. 2003. Lathyrus cicera as quality feed for laying hens. Lathyrus Lathyrism Newsletter 3: 44-46
39.Hanbury, G.> Siddique, K., Setmour, M., Jones, R. and Maçlead,; B. 2005. Growing Ceora grass pea (Lathyrus sativus) in Western Australia. Goverment of Western Australia Department of Agriculture. Farmnote, No: 58.
40.Haqqani, A.M., Arshad, M., 1995. Crop status and genetic diversity of grasspea in Pakistan.Pp. 59-65 in Lathyrus Genetic Resources in Asia. Proceedings of a Regional Workshop, 27-29 December 1995.
41.Jackson, M. T., Yunus, A. G., 1984. Variation in the grass pea {Lathyrus sativus L.) and wild species. Euphytica 33:549-559.
42.Karadağ, Y. 1999. Bazı mürdümük (Lathyrus sp) hatlarının sitolqjik, morfolojik ve tarımsal özelikleriüzerinde Aaştırmaiar. GOPÜ. Fen Bilimleri Ens. Doktora tezi.
43.Karadağ, Y., Büyükburç, U., 2003. Tokat ekolojik koşullarında bazı mürdümük {Lathyrus sativus L.) hatlarının verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. GOÜ. Ziraat Fak. Dergisi. 20,1
44.Karadağ, Y., İptaş, S. ve Yavuz, M., 2004. Agronomic Potential of Grasspea {Lathyrus sativus L.) under Rainfed Condition in Semi-Arid Regions of Turkey. Asian Journal of Plant Sciences 3, 2: 151-155,
45.Kaul, A.K., Islam, M.Q., Hamid, A., 1986. Screening of Lathyrus germplasm of Bangladesh for BOAA content and some agronomic characters. 130-141 in Lathyrus and Lathyrism (A.K. Kaul and D. Combes, eds.). Third World Medical Research Foundation, New York.
46.Kendir, H. 1999. Bazı kıbrıs nıürdümüğü (Lathyrus ochrus (L) DC.) hatlarının Ankara koşullarında tohum verimlerinin belirlenmesi. Tarım Bilimleri Dergisi. 5, 3: 53-60.
47.Kevseroğlu, K., Özen, F., Duru, M., 1994. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kurapelit Kampus alanındaki önemli tıbbi bitkilerin tesbiti ve çiçeklenme dönemlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. OMÜ. Fen Dergisi. 5, 1:27-38.
48.Khawaja, H.I.T., 1988. A new interspecific Lathyrus hybrid to introduce the yellow character into sweet pea. Euphytica 37, 69-75.
49.Khawaja, I., Khawaja, H.I.T., Ullah, N.U. Raja., Ali M. K., 1995. Lathyrism in Pakistan: a preliminary survey.. 55-62 in Lathyrus sativus and Human Lathyrism: Progress and Prospects (H.K.M. Yusuf and F. Lambein, eds.) Proc. 2nd Int. Colloq. Lathyrus/Lathyrism, Dhaka, 10-12 December 1993.
50.Kılınç, M., Özen, F., 1988a. A5 ve A6 karelerinden yeni floristik kayıtlar. OMÜ. Fen Dergisi l,2:.75-88.
51.Kılınç, M., Özen, F., 1988b. Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kurapelit Kampus alanı ve çevresinin florası. OMÜ. Fen Dergisi. 1, 2: 97-121
52.Kılınç, M., Kuybay, H. G. ve Akçin, A., 1988. Samsun Kocadağ ve çevresinin florası. XIV. Ulusal Biyoloji Kongresi, 1:95-111,7-10 Eylül, Samsun.
53.Kislev, M.E., 1989. Origins of the cultivation of Lathyrus sativus and L. cicera (Fabaceae). Econ. Bot. 43:262-270.
54.Kumar, 1997. Utilization of Lathyrus. Lathyrus Genetic Resources Network. 8-10 December. New Delhi/İndia, 57-59.
55.Kuo, Y.H., Bau, H.M., Quemener, B., Khan, J.K., Lambein, F., 1995. Solid-state fermentation of Lathyrus sativus seeds using Aspergillus oryzae and Rhizopus oligosporus sp. T-3 to eliminate the neurotoxin ODAP without loss of nutritional value. J. Sci. Food Agric. 69: 81-89.
56.Kuo, Y.H:, Bau, H.M., Rozan, P., Chowdhury, B., Lambein, F., 2000. * Reduction efficiency of the neurotoxin b-ODAP in low-toxin varieties of Lathyrus sativus seeds by solid state fermentation with Aspergillus oryzae and Rhizopus microsporus var. chinensis. J. Sci. Food Agric. 80,2209-2215.
57.Kutbay, H. G,, Kılınç, M., Karaer, F., 1995. Nebyan Dağı (Samsun/Bafra) Florası. Turk. J. of Botany. 19, s. 345-371. •
58.Larry D. R., Abd El MONEIM, A. M., 1995. Lathyrus Germplasm Collection, Conservation and Utilization for Crop Improvement at İCARDA. IPGRI-ICAR/IGAU Regional Workshop on Lathyrus Genetic Resourches in Asia 27-29 Decenber. Raipur/İndia
59.Loudon, 1880. Loudon's Encyclopedia of plants. London: Longmann's, Green & Co. 620
60.Malathi, K.A., Padmanaban, G., Sarma, P. S., 1970. Biosnthesis of (3-N-oxalyl-La, p-diaminopropionic acid, the Lathyrus sativus neurotoxin, Phytochem. 9: 1603-1610.
61.Malek, M. A., Sarwar, C. D. M., Sarker A., Hassan, M. S. 1995. 7-12 in Lathyrus Genetic Resources in Asia. Proceedings of a Regional Workshop, 27-29 December 1995, Indira Gandhi Agricultural University, Raipur, India (R.K. Arora, P.N. Mathur, K.W. Riley and Y. Adham, eds.). IPGRI Office for South Asia, New Delhi, India.
62.Mehta S. L, AH, K, Barna, K. S., 1994. Somaclonal variation in a food legume - Lathyrus sativus. Journal of Plant Biochemistry and Biotechnology 3: 73-77.
63.Miyan, S. M., Bellotti, D. W. 1998. Agronomy of Lathyrus species in South Australia. Proceding of the 9th Australian Agronomy Conference, Wagga Wagga.
64.Mohan, V.S., Nagarajan, V., Gopalan, C, 1966. Simple practical procedures for the removal of toxic factors in Lathyrus sativus (Khesari dal). Indian J. Med. Res. 54: 410-419.
65.Plitmann, U., Gabay, R., Cohen, O., 1995. Innovations in the tribe Vicieae (Fabaceae) from Israel. Isr. J. Plant Sci. 43: 249-258.
66.Querishi, M.Y., Pilbeam, D., Evans, C. S., Bell, E. A., 1977. The neurolathyrogen B-Noxalylaminopropionic acid in legume seeds. Phytochemistry. 16:477-479.
67.Rahman, M. M.,. Kumar, J., Rahaman, M.A., Ali Afzal, M., 1995. Natural outcrossing in Lathyrus sativus L. Ind. J. Genet. 55:204-207.
68.Robertson, L. D., Abd El Moniem, A. M., 1996. Lathyrus geraiplasm collection, conservation and utilization for crop improvement at İCARDA. Pp. 97-111 in Lathyrus Genetic Resources in Asia: Proceedings of a Regional Workshop, 27-29 December 1995,
69.Rosa M. J. S., Ferreira, R. B., Teixeira, A. R., 2000. Storage proteins from Lathyrus sativus seeds. Journal of Agricultural and Food Chemistry 48: 5432-5439.
70.Roy, D.N., Spencer, P.S., 1989. Lathyrogens. In: Toxicants of Plant Origin. In: Cheeke, P.R. (Ed.), Proteins and Amino Acids, vol. III. CRC Press, Boca Raton, FL,170~ '201.
71.Sabancı, C.O. 1995. Lathyrus genetic resources in Turkey, 77-86 in Lathyrus genetic resources in Asia. Proceedings of a regional workshop, Raipur, India, 27-29 December 1995. (R.K. Arora, P.N. Mather, K.W. Riley and Y. Adham, eds.). IPGRI, New Delhi, India.
72.Sabancı, C. O., Eğinlioğlu, G., Özpınar, H., 1996. Menemen koşullarında koca fiğ (Vicia narbonensis) ve mürdümük {Lathyrus sativus L.) adaptasyonu üzerine bir araştırma. Türkiye 3. Çayır mer'a kongresi , 17 - 19 Haziran, Erzurum,
73.Sabancı, 0. Ç., Özpınar, H., 2001. Bazı yembitkilerinin Menemen koşullarına adaptasyonları üzerine araştırmalar II. mürdümük {Lathyrus sativus L.). Anadolu dergisi 2001,1
74.Sağlamtimur, T., Gülcan, H., Tükel, T., Tansı, V., Anlarsal, A. E., Hatipoğlu, R., 1986. Çukurova koşullarında yembitkileri adaptasyon denemeleri 2. Ç. Ü Ziraat Fak. Dergisi 1,3:37.
75.Saraswat, K. S., 1980. The ancient remains of the crop plants at Atranjikera. J. Ind. Bot. Soc. 59:306-319.
76.Saxena, M.C., Abd El Moniem, A.M., Raninam, M.} 1993. Vetches (Vicia spp.) and chicklings (Lathyrus spp.) in the farming systems in West Asia and North Africa and improvement of these crops at İCARDA. Pp. 2-9 in Potential for Vicia and Lathyrus species as new grain and fodder legumes for southern Australia (J.R. Garlinge and M.W. Parry, eds.). CLIMA, Nedlands, Western Australia.
77.Singh, I.P, Chandel, K.P.S., 1995. Lathyrus germplasm resources at NBPGR, India. 53-57 in Lathyrus Genetic Resources in Asia. Proceedings of a Regional Workshop, 27-29 December 1995, Indira Gandhi Agricultural University, Raipur, India (R.K. Arora, P.N. Mathur, K.W. Riley and Y. Adham, eds.). IPGRI Office for South Asia, New Delhi, India.
78.Smartt, J., Kaul, A. K., Araya, W. A., Rahman, M. M., Kearney, J. 1994. Grasspea (Lathyrus sativus L.) as a potential safe legume food crop. In: Muehlbauer, F.J., Kaiser, W.J. (Eds.), Expanding the Production and Use of Cool Season Food Legumes. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Netherlands, 144-155.
79.Spencer, P.S., 1989. The Grass Pea: Threat and Promise. Third World Medical Research Foundation, New York, pp. 244.
80.Stockman, R., 1931. The poisonous principle of Lathyrus and some other leguminous seeds. Journal of Hygiene 31:550-562.
81.Tadesse, W., Bekele, E., 2001. Factor analysis of components of yield in grasspea (Lathyrus sativus L.), Lathyrus Lathyrism Newsletter 2: 91-93.
82.Tadesse, W., 2003. Stability of grass pea (Lathyrus sativus L.) varieties for ODAP content and grain yield in Ethiopia, Lathyrus Lathyrism Newsletter 3, 32-34.
83.Tekele-Haimanot, R., Kidane, Y., Wuhib, E., Kalissa, A., Alemu, T., Zein, Z.A., Spencer, P.S., 1990. Lathyrism in rural Northwestern Ethiopia: a highly prevalent neurotoxic disorder. Int. J. Epidemiol. 19, 664-672
84.Tekele-Haimanot, R., Abegaz, B.M., Wuhib, E., Kassina, A., Kidane, Y., Kebede, N., Alemu, T., Spencer, P.S., 1993. Pattern of Lathyrus sativus (grass pea) consumption and b-N-oxalyl-a,b-diaminopropionic acid (b-ODAP) content of food samples in the lathyrism endemic region ofnorthwest Ethiopia. Nutr. Res. 13, 1113-1126.
85.Tosun, F. 1974. Baklagil ve Buğdaygil Yembitkileri Kültürü. Ata.Ü.Yayınları, No:242:180-181.
86.Tutin. T. G. 1981. Flora of Europea. Vol.2,Cambridge Univ. Pres, 136-145.
87.Urga, K., Fite, A., Kebede, B., 1995. Nutritional and antinutritional factors of grasspe&{Lathyrus sativus) germplasms. Bull. Chem. Soc. Ethiopia 9:9-16
88.Uzun, B., Genç, H., 2001. Bazı Lathyrus L. türlerinin dış morfolojik ve karyolojik özellikleri. S.D.Ü. Fen Bil. Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
89.Vavilov, N.I., 1951. Phytogeographic basis of plant breeding The origin, variation, immunity and breeding of cultivated plants. Chronica Bot. 13: 13-54.
90.Williams P.C., Bhatty R.S., Deshpande S.S., Hussein L.A., Savage G.P. 1994. Improving nutritional quality of cool season food legumes. In: Muehlbauer F.J. and Kaiser W J. (eds), Exfuture panding the Production and Use of Cool Season Food Legumes. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Netherlands, 113-129.
91.Xiong, Y. C, Xing, G. M., Wang, S. M., Fan, X. W., Li, Z. X., Wang, Y. F., 2006 Abscisic acid promotes accumulation of toxin ODAP in relation to free spermine level in grass pea seedlings (Lathyrus sativus L.). Plant Physiology and Biochemistry.
92.Yan, Z. Y., Spencer, P. S., Li, Z. X., Liang, Y. M., Wang,Y. F., Wang, C. Y., Li, F. M., 2006. Lathyrus sativus (grass pea) and its neurotoxin ODAP. Phytochemistry, 67: 107-121.
93.Yılmaz, Ş., Sağlamtimur, T., Can, E. ve Atış, İ., 1999. Amik Ovası koşullarında yetiştirilen adi mürdümük {Lathyrus sativus L.) hatlarının verim ve adaptasyonu üzerine bir araştırma Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi, 15-18 Kasım, Adana.

APA	BAŞARAN U, ACAR Z, ÖNAL AŞCI Ö, Mut H, AYAN İ (2007). Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri. , 139 - 148.
Chicago	BAŞARAN UĞUR,ACAR Zeki,ÖNAL AŞCI ÖZLEM,Mut Hanife,AYAN İlknur Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri. (2007): 139 - 148.
MLA	BAŞARAN UĞUR,ACAR Zeki,ÖNAL AŞCI ÖZLEM,Mut Hanife,AYAN İlknur Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri. , 2007, ss.139 - 148.
AMA	BAŞARAN U,ACAR Z,ÖNAL AŞCI Ö,Mut H,AYAN İ Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri. . 2007; 139 - 148.
Vancouver	BAŞARAN U,ACAR Z,ÖNAL AŞCI Ö,Mut H,AYAN İ Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri. . 2007; 139 - 148.
IEEE	BAŞARAN U,ACAR Z,ÖNAL AŞCI Ö,Mut H,AYAN İ "Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri." , ss.139 - 148, 2007.
ISNAD	BAŞARAN, UĞUR vd. "Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri". (2007), 139-148.

APA	BAŞARAN U, ACAR Z, ÖNAL AŞCI Ö, Mut H, AYAN İ (2007). Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi (. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi), 22(1), 139 - 148.
Chicago	BAŞARAN UĞUR,ACAR Zeki,ÖNAL AŞCI ÖZLEM,Mut Hanife,AYAN İlknur Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi (. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi) 22, no.1 (2007): 139 - 148.
MLA	BAŞARAN UĞUR,ACAR Zeki,ÖNAL AŞCI ÖZLEM,Mut Hanife,AYAN İlknur Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi (. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi), vol.22, no.1, 2007, ss.139 - 148.
AMA	BAŞARAN U,ACAR Z,ÖNAL AŞCI Ö,Mut H,AYAN İ Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi (. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi). 2007; 22(1): 139 - 148.
Vancouver	BAŞARAN U,ACAR Z,ÖNAL AŞCI Ö,Mut H,AYAN İ Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi (. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi). 2007; 22(1): 139 - 148.
IEEE	BAŞARAN U,ACAR Z,ÖNAL AŞCI Ö,Mut H,AYAN İ "Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri." Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi (. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi), 22, ss.139 - 148, 2007.
ISNAD	BAŞARAN, UĞUR vd. "Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri". Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi (. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi) 22/1 (2007), 139-148.